Viêm túi mật do sỏi: Cơ chế hình thành và cách ngăn ngừa

Viêm túi mật do sỏi là một trong những biến chứng thường gặp và nguy hiểm của bệnh sỏi túi mật, không chỉ gây ra các triệu chứng đau đớn, rối loạn tiêu hóa mà còn có thể dẫn đến nhiễm trùng, hoại tử túi mật nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Nhiều người bệnh chỉ biết đến sỏi túi mật như một căn bệnh im lặng và dễ xem nhẹ, cho đến khi xuất hiện viêm túi mật cấp gây đau dữ dội và phải nhập viện khẩn cấp. Chính vì vậy, việc hiểu rõ cơ chế hình thành viêm túi mật gây ra bởi sỏi và chủ động phòng ngừa từ sớm là chìa khóa quan trọng để bảo vệ sức khỏe. 

1. Tổng quan về túi mật và quá trình hình thành sỏi

1.1 Vai trò của túi mật trong hệ tiêu hóa

Túi mật là một cơ quan nhỏ có hình dạng như quả lê, nằm ở dưới gan, bên phải ổ bụng. Tuy chỉ dài khoảng 7-10cm, nhưng túi mật đóng vai trò quan trọng trong quá trình tiêu hóa chất béo. Gan sản xuất ra dịch mật, một loại chất lỏng màu vàng xanh, giàu acid mật, bilirubin, cholesterol và các enzyme tiêu hóa. Dịch mật sau khi được tiết ra sẽ được trữ lại và cô đặc trong túi mật. Khi thức ăn, đặc biệt là thức ăn giàu dầu mỡ, đi vào ruột non, túi mật sẽ co bóp để phóng thích dịch mật hỗ trợ tiêu hóa.

Sự hoạt động nhịp nhàng giữa gan, túi mật và ống mật giúp hệ tiêu hóa vận hành hiệu quả. Tuy nhiên, nếu thành phần dịch mật mất cân bằng hoặc dòng chảy mật bị ứ trệ, nguy cơ hình thành sỏi là rất cao. Sỏi có thể tồn tại âm thầm trong túi mật nhiều năm mà không gây triệu chứng rõ rệt cho đến khi chúng gây tắc nghẽn dòng mật hoặc làm viêm nhiễm túi mật.

1.2 Cơ chế hình thành sỏi trong túi mật

Sự hình thành sỏi trong túi mật là kết quả của quá trình kết tinh các thành phần bất thường trong dịch mật, đặc biệt là khi có sự dư thừa cholesterol hoặc bilirubin, hoặc khi túi mật co bóp không đều, khiến dịch mật bị ứ đọng lâu ngày. Theo thời gian, các tinh thể nhỏ tích tụ và kết dính lại với nhau tạo thành viên sỏi có kích thước từ vài milimet đến vài centimet.

Có ba loại sỏi túi mật phổ biến: sỏi cholesterol, sỏi sắc tố và sỏi hỗn hợp. Trong đó, sỏi cholesterol chiếm đa số và thường liên quan đến lối sống ít vận động, chế độ ăn nhiều chất béo, béo phì và rối loạn chuyển hóa. Mặc dù sỏi nhỏ có thể không gây triệu chứng, nhưng khi viên sỏi di chuyển và làm tắc ống dẫn mật hoặc gây viêm túi mật, người bệnh sẽ bắt đầu cảm thấy đau đớn và mệt mỏi.

2. Viêm túi mật do sỏi: Cơ chế bệnh sinh và triệu chứng đặc trưng

2.1 Viêm túi mật do sỏi bắt đầu như thế nào?

Viêm túi mật do sỏi là tình trạng niêm mạc túi mật bị tổn thương và viêm nhiễm, nguyên nhân chủ yếu do sỏi gây tắc nghẽn ống cổ túi mật hoặc ống mật chính. Khi dòng chảy của dịch mật bị chặn lại, dịch mật bị ứ trệ, làm tăng áp lực trong túi mật. Tình trạng ứ đọng kéo dài tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, dẫn đến phản ứng viêm. Viêm có thể ở mức độ nhẹ, tự hồi phục nếu dòng mật được lưu thông trở lại, nhưng nếu kéo dài không xử lý, có thể tiến triển thành viêm túi mật cấp, hoại tử hoặc thậm chí vỡ túi mật gây viêm phúc mạc đe dọa tính mạng.

Ngoài yếu tố tắc nghẽn cơ học do sỏi, một số yếu tố khác như nhiễm khuẩn ngược dòng từ ruột non, giảm lưu lượng máu nuôi túi mật (đặc biệt ở người lớn tuổi hoặc mắc bệnh mạch máu), cũng có thể góp phần làm tăng nguy cơ viêm túi mật. Đây là lý do tại sao bệnh lý này không chỉ giới hạn ở người có sỏi to mà có thể xảy ra ngay cả khi viên sỏi nhỏ nhưng nằm ở vị trí hiểm, gây ảnh hưởng đến dòng mật.

2.2 Triệu chứng điển hình của viêm túi mật do sỏi

Triệu chứng viêm túi mật do sỏi thường khởi phát đột ngột với cơn đau dữ dội ở vùng hạ sườn phải hoặc vùng thượng vị, kéo dài nhiều giờ và không thuyên giảm khi thay đổi tư thế. Cơn đau có thể lan ra vai phải hoặc lưng, đi kèm với buồn nôn, nôn, sốt và cảm giác ớn lạnh. Trong nhiều trường hợp, người bệnh có thể cảm thấy mệt lả, chán ăn và khó ngủ.

Khi sờ vào vùng bụng phải, người bệnh có thể cảm thấy căng tức và đau khi ấn, đặc biệt trong các cơn viêm cấp tính. Một số người có biểu hiện vàng da, vàng mắt nếu viên sỏi gây tắc nghẽn ở đoạn ống mật chủ, làm bilirubin không được đào thải bình thường. Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn, viêm túi mật do tình trạng sỏi có thể gây áp xe, viêm tụy hoặc viêm phúc mạc do vỡ túi mật, đây là các biến chứng cần can thiệp ngoại khoa khẩn cấp.

3. Phòng ngừa viêm túi mật gây ra bởi sỏi: Làm sao để ngăn bệnh từ gốc

3.1 Điều chỉnh chế độ ăn uống và lối sống

Cách phòng ngừa hiệu quả viêm túi mật do sỏi là giảm thiểu nguy cơ hình thành sỏi ngay từ đầu thông qua chế độ ăn uống hợp lý và duy trì cân nặng khỏe mạnh. Một thực đơn cân đối, ít chất béo bão hòa, giàu chất xơ từ rau củ, ngũ cốc nguyên cám, trái cây tươi sẽ hỗ trợ gan tiết dịch mật ổn định và túi mật co bóp đều đặn. Đồng thời, cần hạn chế thực phẩm giàu cholesterol như nội tạng, đồ chiên rán, thịt mỡ, trứng gà nguyên lòng đỏ với tần suất cao.

Việc ăn uống đúng giờ, tránh bỏ bữa cũng giúp ngăn ngừa tình trạng ứ trệ dịch mật. Bỏ bữa sáng hoặc nhịn đói kéo dài có thể làm giảm co bóp túi mật, tăng nguy cơ kết tinh các thành phần mật thành sỏi.

Ngoài ra, duy trì vận động thể chất đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày không chỉ tốt cho hệ tiêu hóa mà còn giảm mỡ thừa, ngăn nguy cơ béo phì, một yếu tố nguy cơ hàng đầu gây sỏi mật.

Với những người từng bị sỏi túi mật hoặc đã điều trị sỏi, việc tuân thủ chế độ ăn lành mạnh và tái khám định kỳ là cách duy trì hiệu quả phòng bệnh lâu dài, hạn chế tái phát viêm túi mật gây ra bởi sỏi trong tương lai.

3.2 Chủ động khám và điều trị khi có dấu hiệu bất thường

Nhiều trường hợp người bệnh chỉ phát hiện viêm túi mật do sỏi khi đã xuất hiện đau dữ dội, buồn nôn, sốt cao, tức là bệnh đã tiến triển đến giai đoạn cấp. Điều này không chỉ gây đau đớn mà còn làm tăng chi phí điều trị và nguy cơ biến chứng nguy hiểm. Chính vì vậy, việc kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt là siêu âm bụng tổng quát, sẽ giúp phát hiện sớm sỏi túi mật ngay cả khi chưa có triệu chứng.

Khi đã phát hiện có sỏi, người bệnh cần được theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa để đánh giá nguy cơ viêm. Với các trường hợp sỏi nhỏ, không gây triệu chứng, bác sĩ có thể chỉ định theo dõi định kỳ kết hợp điều chỉnh lối sống. Tuy nhiên, nếu sỏi lớn hoặc nằm ở vị trí có nguy cơ gây viêm, việc cắt túi mật bằng phẫu thuật nội soi là lựa chọn tối ưu để phòng ngừa biến chứng. Hiện nay, với sự phát triển của y học, phẫu thuật cắt túi mật đã trở nên an toàn, ít xâm lấn và phục hồi nhanh, giúp người bệnh trở lại cuộc sống bình thường sau vài ngày.