Mỗi khi mùa hè đến, các bệnh viện và cơ sở y tế lại ghi nhận số lượng người mắc bệnh sỏi tiết niệu tăng cao đột biến. Thực tế này khiến không ít người đặt câu hỏi: Vì sao nắng nóng lại làm gia tăng nguy cơ hình thành sỏi trong hệ tiết niệu? Để hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa thời tiết nắng nóng và sự gia tăng của bệnh sỏi tiết niệu, hãy cùng phân tích sâu hơn các cơ chế sinh lý bên trong cơ thể, các yếu tố môi trường và lối sống trong mùa hè – những tác nhân tiềm ẩn thúc đẩy sự hình thành sỏi trong đường tiết niệu.

1. Mất nước và vai trò quan trọng của nước tiểu trong việc hình thành sỏi

1.1 Tình trạng mất nước nghiêm trọng trong mùa hè

Vào mùa hè, nhiệt độ môi trường tăng cao khiến cơ thể bài tiết mồ hôi nhiều hơn để duy trì thân nhiệt ổn định. Nếu không được bổ sung đủ nước kịp thời, cơ thể nhanh chóng rơi vào trạng thái mất nước. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình lọc máu của thận và làm giảm thể tích nước tiểu được bài tiết mỗi ngày.

Nước tiểu vốn đóng vai trò như một phương tiện giúp hòa tan và đào thải các khoáng chất dư thừa, axit uric, oxalate… ra khỏi cơ thể. Khi lượng nước tiểu giảm xuống do mất nước, các khoáng chất này sẽ trở nên cô đặc, lắng đọng và dần kết tinh lại thành các tinh thể nhỏ. Về lâu dài, các tinh thể sẽ kết hợp với nhau tạo thành sỏi. Đây là cơ chế phổ biến nhất gây nên bệnh sỏi tiết niệu trong điều kiện khí hậu nóng bức.

Mất nước có thể làm ảnh hưởng đến quá trình lọc máu của thận và làm giảm thể tích nước tiểu được bài tiết mỗi ngày.

1.2 Nước tiểu cô đặc là môi trường lý tưởng cho sự hình thành sỏi

Một trong những đặc điểm sinh hóa quan trọng của nước tiểu là độ bão hòa của các ion khoáng. Ở điều kiện bình thường, các khoáng chất như canxi, oxalate, phosphate sẽ được hòa tan tốt trong nước tiểu nhờ sự hiện diện của một lượng nước đủ lớn. Tuy nhiên, khi nước tiểu trở nên cô đặc vì mất nước hoặc uống ít nước trong mùa hè, các chất này có xu hướng bão hòa nhanh chóng và bắt đầu kết tủa.

Không chỉ vậy, pH nước tiểu cũng có thể thay đổi theo mức độ mất nước, khiến môi trường bên trong đường tiết niệu trở nên thuận lợi hơn cho sự kết tinh. Đây chính là lý do tại sao vào những tháng cao điểm nắng nóng, bệnh sỏi tiết niệu lại xuất hiện nhiều hơn hẳn so với mùa đông hay mùa xuân.

2. Thói quen ăn uống và sinh hoạt mùa hè làm gia tăng nguy cơ sỏi

2.1 Tiêu thụ thực phẩm giàu đạm, oxalate, muối trong các dịp lễ hè

Mùa hè thường đi kèm với các kỳ nghỉ lễ, tiệc tùng, dã ngoại… khiến chế độ ăn uống dễ mất cân bằng. Nhiều người có xu hướng tiêu thụ các loại thực phẩm nhiều đạm động vật như thịt nướng, hải sản, nội tạng; đồng thời ăn nhiều thức ăn nhanh, đồ mặn, thực phẩm chế biến sẵn. Đây chính là những yếu tố làm tăng nguy cơ hình thành sỏi trong hệ tiết niệu.

Đạm động vật khi chuyển hóa sẽ tạo ra nhiều axit uric – một trong những thành phần chính của sỏi tiết niệu. Trong khi đó, các loại rau củ như rau muống, củ dền, cà chua, khoai lang chứa nhiều oxalate – chất có thể kết hợp với canxi tạo thành sỏi canxi oxalate. Khi ăn uống thiếu kiểm soát trong mùa hè, nhất là khi kết hợp với việc uống ít nước, nguy cơ hình thành sỏi sẽ càng cao hơn.

2.2 Lạm dụng nước ngọt có ga và đồ uống chứa caffein

Một sai lầm phổ biến vào mùa hè là thay thế nước lọc bằng các loại nước ngọt có ga, trà sữa hoặc cà phê đá để giải nhiệt. Tuy nhiên, những loại đồ uống này không có tác dụng bù nước thật sự cho cơ thể. Thậm chí, caffein còn có thể gây lợi tiểu nhẹ, dẫn đến mất nước nhiều hơn.

Ngoài ra, trong nước ngọt có ga thường chứa axit phosphoric – một chất có liên quan đến sự hình thành sỏi phosphate ở thận. Việc tiêu thụ các loại đồ uống này thường xuyên thay cho nước lọc sẽ tạo điều kiện để sỏi hình thành, đặc biệt ở những người đã từng có tiền sử bệnh sỏi tiết niệu.

Nước ngọt nước có gas tiêu thụ nhiều làm tăng nguy cơ hình thành sỏi

3. Phòng ngừa và điều trị sỏi tiết niệu trong mùa hè như thế nào?

3.1 Biện pháp phòng tránh bệnh sỏi tiết niệu trong thời tiết nắng nóng

Phòng ngừa luôn là chiến lược quan trọng và hiệu quả nhất trong việc đối phó với bệnh sỏi tiết niệu, đặc biệt là trong mùa hè. Nguyên tắc đầu tiên cần ghi nhớ là phải duy trì lượng nước uống mỗi ngày ở mức tối thiểu 2-2,5 lít, hoặc nhiều hơn nếu hoạt động thể chất dưới nắng kéo dài. Mục tiêu là giữ cho nước tiểu luôn loãng và có màu nhạt, giúp hòa tan và đào thải các tinh thể khoáng một cách hiệu quả.

Bên cạnh đó, cần chú trọng điều chỉnh chế độ ăn: giảm tiêu thụ đạm động vật, hạn chế muối và thực phẩm chứa nhiều oxalate. Thay vào đó, nên ưu tiên ăn rau xanh, trái cây giàu citrate (như cam, chanh, bưởi), vì citrate giúp ngăn ngừa kết tinh khoáng chất trong nước tiểu. Tránh thói quen nhịn tiểu vì điều này khiến các khoáng chất có thời gian đọng lại lâu trong bàng quang, tăng nguy cơ kết sỏi.

Thăm khám định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa để hạn chế tình trạng tái phát và kiểm soát sớm sỏi tiết niệu

3.2 Các phương pháp điều trị bệnh sỏi tiết niệu hiện nay

Trong trường hợp sỏi đã hình thành, việc điều trị sỏi tiết niệu cần được cá nhân hóa tùy vào kích thước, vị trí và thành phần của viên sỏi. Với những viên sỏi nhỏ dưới 5mm và chưa gây biến chứng, người bệnh có thể được chỉ định điều trị bảo tồn bằng cách uống nhiều nước, dùng thuốc giãn cơ trơn và theo dõi tiến triển qua hình ảnh học định kỳ.

Nếu sỏi lớn hoặc gây đau nhiều, tiểu ra máu, nhiễm trùng hoặc tắc nghẽn đường tiểu, các phương pháp can thiệp sẽ được cân nhắc. Hiện nay, điều trị sỏi tiết niệu hiện đại bao gồm tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL), nội soi tán sỏi niệu quản hoặc sỏi thận bằng laser, và phẫu thuật nội soi qua da. Những kỹ thuật này giúp loại bỏ sỏi hiệu quả với mức độ xâm lấn thấp, thời gian phục hồi nhanh và ít để lại biến chứng.

Người bệnh không nên tự ý sử dụng các bài thuốc dân gian hoặc chờ sỏi tự rơi ra ngoài, vì việc chậm trễ trong điều trị có thể gây tổn thương thận vĩnh viễn. Việc tái khám định kỳ sau điều trị cũng rất quan trọng nhằm ngăn ngừa sỏi tái phát – điều vốn thường gặp ở các trường hợp từng mắc bệnh sỏi tiết niệu.

Như vậy, nắng nóng, mất nước, chế độ ăn uống không kiểm soát và thói quen sinh hoạt thiếu khoa học chính là những nguyên nhân then chốt làm tăng nguy cơ hình thành sỏi trong hệ tiết niệu. Do đó, mỗi người cần chủ động điều chỉnh lối sống, bổ sung đủ nước và duy trì chế độ dinh dưỡng lành mạnh – không chỉ để phòng tránh bệnh sỏi tiết niệu mà còn giúp bảo vệ sức khỏe tổng thể khi thời tiết khắc nghiệt. Trong trường hợp có dấu hiệu nghi ngờ, hãy đến cơ sở y tế uy tín để được thăm khám và tư vấn điều trị sỏi tiết niệu kịp thời, tránh để xảy ra biến chứng đáng tiếc.