Vàng da ở trẻ sơ sinh là một tình trạng khá phổ biến, nhất là ở những ngày đầu sau khi sinh. Tình trạng này gây không ít lo lắng cho bố mẹ, đặc biệt khi bố mẹ chưa có đủ kiến thức. Trong bài viết này, cùng Thu Cúc TCI tìm hiểu chi tiết về tình trạng trẻ sơ sinh bị vàng da, bao gồm nguyên nhân, dấu hiệu và các phương pháp điều trị, bố mẹ nhé!
Menu xem nhanh:
1. Vàng da ở trẻ sơ sinh là gì?
Trẻ sơ sinh bị vàng da (hay còn gọi là chứng vàng da sơ sinh hoặc tăng bilirubin máu) là một tình trạng y tế phổ biến, trong đó da và mắt của trẻ sơ sinh chuyển sang màu vàng. Tình trạng này xảy ra khi có sự tích tụ của bilirubin trong máu và mô của cơ thể. Bilirubin là một sắc tố màu vàng được tạo ra trong quá trình phân hủy tự nhiên của các tế bào hồng cầu già. Ở người trưởng thành và trẻ lớn, gan sẽ xử lý và đào thải bilirubin ra khỏi cơ thể.
Trẻ sơ sinh bị vàng da khi có sự tích tụ của bilirubin trong máu và mô của cơ thể.
2. Đâu là nguyên nhân dẫn đến vàng da ở trẻ sơ sinh?
Trẻ sơ sinh bị vàng da được phân thành hai loại chính là vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý, với các nguyên nhân khác nhau.
2.1. Nguyên nhân khiến trẻ sơ sinh bị vàng da sinh lý
Vàng da sinh lý là tình trạng thường gặp và không nguy hiểm ở trẻ sơ sinh. Nguyên nhân chủ yếu là do gan của trẻ còn non yếu, chưa đủ khả năng xử lý và đào thải bilirubin hiệu quả. Sau sinh, trẻ sơ sinh có số lượng hồng cầu cao hơn người bình thường, và các hồng cầu này có tuổi thọ ngắn hơn. Khi các hồng cầu già bị phân hủy sẽ giải phóng ra một lượng lớn bilirubin, vượt quá khả năng xử lý của gan. Thêm vào đó, trong những ngày đầu sau sinh, trẻ thường bú chưa đủ dẫn đến thiếu dịch, đồng thời hệ vi sinh đường ruột chưa hoàn thiện nên khả năng chuyển hóa bilirubin còn hạn chế, góp phần gây ra tình trạng vàng da sinh lý.
2.2. Nguyên nhân khiến trẻ sơ sinh bị vàng da bệnh lý
Vàng da bệnh lý là tình trạng nghiêm trọng hơn và cần được can thiệp y tế kịp thời. Nguyên nhân đầu tiên và phổ biến là do bất đồng nhóm máu giữa mẹ và con, có thể là bất đồng nhóm máu ABO hoặc yếu tố Rh. Trong trường hợp này, cơ thể người mẹ sẽ sản xuất kháng thể tấn công các hồng cầu của con, dẫn đến sự phá hủy hồng cầu gia tăng đột ngột.
Các bệnh nhiễm trùng sơ sinh như viêm gan siêu vi, nhiễm trùng máu, nhiễm trùng tiểu cũng là nguyên nhân quan trọng gây vàng da bệnh lý. Ngoài ra, vàng da bệnh lý còn có thể xuất hiện do các bệnh lý di truyền ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa bilirubin, các bệnh lý bẩm sinh như tắc mật, xơ nang, hay thiếu men G6PD – một dạng thiếu máu bẩm sinh. Các rối loạn nội tiết như suy giáp bẩm sinh cũng có thể gây ra tình trạng này. Một số trường hợp vàng da bệnh lý còn liên quan đến chấn thương khi sinh gây tụ máu dưới da đầu hoặc bầm tím lớn, hoặc do tác dụng phụ của một số loại thuốc mà mẹ sử dụng trong thai kỳ.
3. Nhận biết vàng da ở trẻ sơ sinh như thế nào?
Trẻ sơ sinh bị vàng da có thể quan sát được thông qua nhiều triệu chứng đặc trưng trên cơ thể và những thay đổi trong hành vi của trẻ:
– Màu sắc da và mắt: Da và mắt của trẻ chuyển sang màu vàng. Hiện tượng này thường bắt đầu xuất hiện ở vùng mặt, đặc biệt là phần trán và má, sau đó lan dần xuống cổ và ngực. Trong những trường hợp nặng hơn, màu vàng sẽ tiếp tục lan xuống bụng, tay chân và toàn thân. Lòng trắng mắt của trẻ cũng sẽ chuyển sang màu vàng rõ rệt. Khi ấn nhẹ vào da trẻ, vùng da bị ấn sẽ trắng đi nhưng nhanh chóng trở lại màu vàng khi ngừng ấn.
– Màu sắc nước tiểu và phân: Trẻ bị vàng da thường có nước tiểu sẫm màu, có thể chuyển sang màu nâu đỏ. Màu phân của trẻ trong một số trường hợp có thể trắng bạc, đặc biệt là trong các trường hợp vàng da do bệnh lý đường mật.
– Hành vi: Trẻ bú kém, một số trẻ có thể có biểu hiện căng thẳng khi bú, bỏ bú giữa chừng hoặc từ chối bú. Trẻ cũng có thể quấy khóc nhiều hơn bình thường hoặc ngược lại, trở nên lờ đờ, ít hoạt động, hay ngủ gà… Trong những trường hợp vàng da nặng, trẻ có thể xuất hiện các dấu hiệu thần kinh như khóc thét từng cơn, cong người như cánh cung, co giật, li bì hoặc bỏ bú hoàn toàn.
Trong những trường hợp vàng da nặng, trẻ có thể xuất hiện các dấu hiệu thần kinh như khóc thét từng cơn…
Về thời điểm xuất hiện, với vàng da sinh lý, các triệu chứng thường xuất hiện sau 24-48 giờ sau sinh và đạt đỉnh vào ngày thứ 3-5. Trong khi đó, vàng da bệnh lý có thể xuất hiện sớm trong 24 giờ đầu sau sinh hoặc kéo dài hơn 2 tuần ở trẻ đủ tháng.
4. Điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh ra sao?
Bố mẹ cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ ngay lập tức trong nhiều trường hợp để đảm bảo an toàn cho trẻ:
– Thời điểm xuất hiện vàng da: Trẻ có dấu hiệu vàng da trong 24 giờ đầu sau sinh là dấu hiệu bất thường cần được thăm khám ngay. Ngoài ra, nếu tình trạng vàng da kéo dài trên 2 tuần ở trẻ đủ tháng hoặc trên 3 tuần ở trẻ sinh non cũng cần được bác sĩ đánh giá.
– Mức độ vàng da: Khi vàng da lan xuống dưới rốn, các đầu chi như bàn tay, bàn chân, hoặc vùng sinh dục, đây là dấu hiệu của vàng da nặng cần được can thiệp y tế. Đặc biệt khi da và mắt của trẻ chuyển sang màu vàng đậm hoặc cam, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám ngay.
– Biểu hiện bất thường của trẻ: Cần đến bác sĩ ngay khi trẻ có các dấu hiệu như bỏ bú hoặc bú kém kéo dài, ngủ li bì và khó đánh thức, quấy khóc nhiều không dỗ được, khóc thét từng cơn, cong người như cánh cung, co giật hoặc có các cử động bất thường. Đây có thể là dấu hiệu của biến chứng não do vàng da. Về các dấu hiệu kèm theo, nếu trẻ sốt, nôn trớ nhiều, phân trắng bạc, nước tiểu sẫm màu như nước trà đặc, hoặc có các vết bầm tím trên cơ thể, bố mẹ cũng cần đưa trẻ đi khám ngay.
Ngoài ra, trong các trường hợp đặc biệt như trẻ sinh non, trẻ có tiền sử bất đồng nhóm máu mẹ con, hoặc có anh chị em từng bị vàng da nặng, việc theo dõi chặt chẽ và thăm khám sớm là rất cần thiết. Đặc biệt khi trẻ đã được điều trị vàng da bằng phương pháp chiếu đèn nhưng không cải thiện hoặc tình trạng vàng da tái phát sau khi đã hết, bố mẹ cũng nên đưa trẻ đi khám lại.
Phương pháp điều trị trẻ sơ sinh bị vàng da được lựa chọn tùy thuộc nguyên nhân, mức độ nghiêm trọng và tình trạng của trẻ. Dưới đây là các phương pháp điều trị vàng da chính:
Phương pháp điều trị vàng da sinh lý thường đơn giản và có thể thực hiện tại nhà. Biện pháp quan trọng nhất là cho trẻ bú sớm và đủ trong những ngày đầu sau sinh. Sữa mẹ không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn giúp kích thích nhu động ruột, tăng số lần đi ngoài, từ đó giúp đào thải bilirubin qua phân. Việc cho trẻ tiếp xúc với ánh nắng sớm mai trong khoảng 15-20 phút cũng có thể giúp giảm bilirubin, tuy nhiên cần tránh ánh nắng trực tiếp và thời gian quá lâu.
Cho trẻ bú sớm và đủ trong những ngày đầu sau sinh.
Phương pháp chiếu đèn là phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả nhất cho vàng da sơ sinh. Ánh sáng xanh đặc biệt từ đèn chiếu sẽ giúp phân hủy bilirubin dưới da thành dạng hòa tan, có thể đào thải qua nước tiểu và phân. Trong quá trình chiếu đèn, trẻ được đặt trong lồng ấp hoặc giường chiếu với toàn bộ cơ thể tiếp xúc với ánh sáng, chỉ che vùng mắt để bảo vệ võng mạc. Thời gian chiếu đèn phụ thuộc vào mức độ vàng da và đáp ứng của trẻ.
Trong trường hợp vàng da nặng hoặc có biến chứng, phương pháp thay máu có thể được chỉ định. Đây là phương pháp loại bỏ một phần máu có nồng độ bilirubin cao của trẻ và thay thế bằng máu tươi từ người hiến tặng. Thay máu thường được thực hiện khi nồng độ bilirubin tăng quá nhanh hoặc quá cao, có nguy cơ gây tổn thương não.
Đối với vàng da do bất đồng nhóm máu, việc truyền globulin miễn dịch có thể được chỉ định. Globulin miễn dịch giúp ngăn chặn sự phá hủy hồng cầu do kháng thể từ mẹ, từ đó giảm sản sinh bilirubin. Trong một số trường hợp, để đạt hiệu quả tốt nhất, có thể cần kết hợp nhiều phương pháp điều trị.
Ngoài ra, việc điều trị các nguyên nhân gây vàng da bệnh lý như nhiễm trùng, tắc mật, hoặc các bệnh lý khác cũng rất quan trọng. Điều này có thể bao gồm việc sử dụng kháng sinh trong trường hợp nhiễm trùng, phẫu thuật với các trường hợp tắc mật, hoặc điều trị nội tiết với các trường hợp suy giáp bẩm sinh.
Trong suốt quá trình điều trị, việc theo dõi chặt chẽ nồng độ bilirubin, các dấu hiệu lâm sàng và đáp ứng với điều trị của trẻ là rất quan trọng để có thể điều chỉnh phương pháp điều trị kịp thời và phù hợp.
Tình trạng trẻ sơ sinh bị vàng da là một vấn đề khá phổ biến nhưng cũng có thể đạt được sự điều trị hiệu quả nếu được xử lý đúng cách. Bố mẹ cần hiểu về tình trạng này, nhận diện dấu hiệu sớm và không chủ quan trong quá trình theo dõi trẻ. Nếu nghi ngờ vàng da bệnh lý, hãy nhanh chóng tham khảo ý kiến bác sĩ để bảo đảm sự an toàn cho trẻ.
