Nguyên nhân gây nuốt nghẹn: Những điều cần biết

Nuốt nghẹn là một trong những triệu chứng phổ biến nhưng thường bị xem nhẹ. Đây có thể là biểu hiện thoáng qua, nhưng cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Cảm giác nuốt nghẹn xảy ra khi bạn gặp khó khăn trong việc đưa thức ăn hoặc nước bọt từ miệng xuống cổ họng, thực quản và dạ dày. Việc tìm hiểu rõ nguyên nhân gây nuốt nghẹn không chỉ giúp bạn chủ động điều trị mà còn có thể ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm như suy dinh dưỡng, sặc phổi hay ung thư thực quản.

1. Nuốt nghẹn là gì?

Trước khi đi vào phân tích nguyên nhân, cần hiểu rõ hiện tượng nuốt nghẹn. Trong y học, nuốt nghẹn được gọi là chứng khó nuốt (dysphagia), chia làm hai nhóm chính:

Nuốt nghẹn do rối loạn vận động hầu họng: xảy ra khi có vấn đề ở cổ họng hoặc vùng cơ liên quan đến việc nuốt.

Nuốt nghẹn do tắc nghẽn thực quản: thường do các bệnh lý làm hẹp hoặc chèn ép thực quản.

Nuốt nghẹn có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến hơn ở người cao tuổi, người có bệnh nền thần kinh, hoặc có các bệnh lý đường tiêu hóa.

2. Nguyên nhân gây nuốt nghẹn: Từ nhẹ đến nghiêm trọng

Nuốt nghẹn không phải là bệnh, mà là một triệu chứng. Có rất nhiều nguyên nhân đứng sau hiện tượng này, từ các yếu tố cơ học đến các rối loạn thần kinh hoặc bệnh lý toàn thân. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất:

2.1. Các bệnh lý thực quản
– Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD): GERD là nguyên nhân hàng đầu gây nuốt nghẹn. Khi axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản, chúng có thể gây viêm, sưng hoặc thậm chí loét thực quản. Tình trạng này khiến thành thực quản bị xơ hóa, làm hẹp lòng ống, gây cảm giác nghẹn khi nuốt.

– Hẹp thực quản: Có thể do nhiều nguyên nhân như trào ngược axit kéo dài, u bướu, hoặc do sẹo từ các chấn thương trước đó (ví dụ do nội soi, phẫu thuật, hoặc nuốt hóa chất). Hẹp thực quản khiến thực phẩm khó đi qua, tạo cảm giác bị nghẹn ở cổ hoặc ngực.

– Ung thư thực quản: Đây là nguyên nhân nghiêm trọng nhưng thường bị phát hiện muộn. Ung thư thực quản khiến lòng ống bị chèn ép, gây nuốt nghẹn tiến triển từ từ: ban đầu khó nuốt thức ăn rắn, sau đó lan đến thức ăn mềm và cả nước. Cảm giác đau khi nuốt cũng có thể xuất hiện.

– Co thắt thực quản: Là hiện tượng cơ trơn của thực quản co bóp không đều, gây cảm giác nghẹn và đau tức ngực. Người bệnh có thể cảm thấy như có vật gì đó mắc ở giữa ngực khi nuốt.

– Bệnh Achalasia: Achalasia là tình trạng hiếm gặp, khi cơ vòng dưới thực quản không mở ra đúng cách, khiến thức ăn không thể đi xuống dạ dày. Điều này dẫn đến việc thức ăn ứ đọng tại thực quản, gây cảm giác đầy, nghẹn và trào ngược.

2.2. Nguyên nhân thần kinh – cơ
Các rối loạn liên quan đến thần kinh và cơ kiểm soát hoạt động nuốt có thể gây ra chứng nuốt nghẹn. Một số bệnh tiêu biểu:

Đột quỵ (tai biến mạch máu não): làm tê liệt hoặc suy yếu các cơ vùng cổ họng.

Parkinson: người bệnh thường có cơ mặt cứng, khó kiểm soát cơ hầu họng.

Xơ cứng teo cơ bên (ALS): ảnh hưởng đến dây thần kinh vận động, khiến người bệnh không thể điều khiển các cơ nuốt.

Đa xơ cứng (MS): cũng gây ảnh hưởng đến khả năng phối hợp vận động khi nuốt.

2.3. Các nguyên nhân tại vùng hầu họng
– Viêm amidan, viêm họng mạn tính: Các bệnh lý này làm cổ họng sưng đau, gây khó nuốt, đặc biệt là khi nuốt nước bọt hoặc thức ăn nóng, chua.

– U hoặc bướu lành, ác tính vùng cổ họng: Các khối u vùng hầu họng – dù là lành tính hay ác tính – cũng có thể gây chèn ép hoặc cản trở đường nuốt.

– Hạch vùng cổ to bất thường: Trong một số trường hợp bị lao hạch, u lympho hoặc bướu tuyến giáp, các hạch to ra sẽ đè lên thực quản hoặc khí quản, gây nuốt nghẹn.

2.4. Nguyên nhân tâm lý
Không phải lúc nào nuốt nghẹn cũng xuất phát từ tổn thương thực thể. Trong nhiều trường hợp, cảm giác vướng nghẹn ở cổ họng có thể xuất hiện do rối loạn lo âu, stress kéo dài, trầm cảm nhẹ. Người bệnh thường mô tả cảm giác như có “khối u” ở cổ, nhưng kết quả khám hoàn toàn bình thường. Hiện tượng này được gọi là Globus pharyngeus – thường gặp ở người hay căng thẳng thần kinh.

3. Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Không phải tất cả các trường hợp nuốt nghẹn đều nguy hiểm, nhưng bạn cần đặc biệt lưu ý nếu có những dấu hiệu sau:

Nuốt nghẹn xảy ra thường xuyên, đặc biệt khi nuốt thức ăn mềm hoặc nước

Cảm giác đau khi nuốt

Sụt cân nhanh chóng không rõ lý do

Ho hoặc sặc khi ăn uống

Trào ngược thức ăn hoặc chất lỏng

Có cảm giác nghẹn kéo dài hoặc nặng dần theo thời gian

Những dấu hiệu trên có thể là chỉ điểm của các bệnh lý nặng như ung thư, bệnh thần kinh hoặc viêm thực quản nặng. Việc chẩn đoán sớm sẽ giúp tăng khả năng điều trị thành công.

4. Chẩn đoán và điều trị chứng nuốt nghẹn

Tùy vào nguyên nhân nghi ngờ, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm sau:

Nội soi dạ dày – thực quản

Chụp X-quang thực quản với chất cản quang

Đo áp lực thực quản (manometry)

MRI hoặc CT vùng cổ, ngực

Xét nghiệm thần kinh nếu nghi ngờ bệnh lý hệ thần kinh trung ương

Điều trị tùy theo nguyên nhân. Có thể bao gồm:

Thuốc chống trào ngược, thuốc giãn cơ trơn

Phẫu thuật mở rộng thực quản hoặc lấy u

Vật lý trị liệu nuốt, đặc biệt cho bệnh nhân sau đột quỵ

Tư vấn tâm lý, điều trị lo âu nếu do nguyên nhân tâm thần.

5. Phòng ngừa nuốt nghẹn như thế nào?

Bạn có thể giảm nguy cơ gặp phải nuốt nghẹn bằng cách:

Ăn uống chậm rãi, nhai kỹ

Hạn chế thức ăn cứng, cay, chua nếu có bệnh trào ngược

Không nằm ngay sau ăn

Kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu có bệnh lý thực quản hoặc thần kinh

Quản lý tốt stress, giữ tinh thần thư giãn

Nuốt nghẹn là một triệu chứng không nên bỏ qua. Mặc dù đôi khi chỉ là vấn đề tạm thời do viêm họng hay căng thẳng, nhưng trong nhiều trường hợp, nó lại là dấu hiệu cảnh báo các bệnh lý nghiêm trọng, từ rối loạn thần kinh đến ung thư thực quản. Hiểu rõ nguyên nhân gây nuốt nghẹn là bước quan trọng giúp bạn chủ động đi khám và điều trị kịp thời, từ đó bảo vệ sức khỏe một cách toàn diện hơn.