Giải mã tình trạng đau họng do trào ngược dạ dày

Nhiều người nghĩ rằng đau họng chỉ đơn thuần là dấu hiệu của cảm lạnh, viêm họng do thời tiết. Tuy nhiên, thực tế có một nguyên nhân âm thầm và ít người ngờ tới: đau họng do trào ngược dạ dày. Đây là tình trạng xảy ra khá phổ biến nhưng thường bị bỏ qua, dẫn đến điều trị sai hướng hoặc kéo dài bệnh dai dẳng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

1. Hiểu đúng về tình trạng đau họng do trào ngược dạ dày

1.1. Trào ngược dạ dày là gì?

Trào ngược dạ dày (GERD) là tình trạng axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản do rối loạn hoạt động của cơ vòng thực quản dưới. Cơ vòng này có nhiệm vụ đóng mở như một van một chiều giữa thực quản và dạ dày. Khi cơ vòng yếu hoặc đóng mở bất thường, axit dạ dày có thể trào ngược lên thực quản, thậm chí cao hơn đến vùng hầu họng. Axit này khi tiếp xúc với niêm mạc họng sẽ gây ra kích ứng, viêm và đau họng kéo dài.

Đáng chú ý, những trường hợp trào ngược nhẹ có thể không gây nóng rát ngực rõ rệt như thường thấy mà biểu hiện chính lại là các triệu chứng ở cổ họng như đau, rát, khàn tiếng hoặc ho khan.

1.2. Cơ chế khiến trào ngược gây đau họng

Khi axit và enzym tiêu hóa từ dạ dày (chủ yếu là pepsin) trào lên và tiếp xúc với niêm mạc họng, chúng phá vỡ hàng rào bảo vệ tự nhiên của niêm mạc hầu họng. Axit làm thay đổi độ pH vùng hầu họng, dẫn đến viêm niêm mạc. Pepsin cũng có thể kích hoạt ngay cả ở độ pH không quá thấp nếu tiếp xúc lâu ngày, gây tổn thương mô vùng họng. Ngoài ra, axit có thể kích thích dây thần kinh phế vị, làm xuất hiện phản xạ ho, khàn tiếng hoặc cảm giác nghẹn.

2. Dấu hiệu nhận biết đau họng do trào ngược dạ dày

2.1. Đau họng kéo dài, không kèm sốt

Một trong những đặc điểm nổi bật của đau họng do trào ngược là tình trạng kéo dài nhiều ngày, thường xuyên tái phát mà không kèm theo triệu chứng sốt, ớn lạnh hay sưng hạch cổ. Người bệnh có cảm giác rát họng âm ỉ, nhất là vào buổi sáng sau khi ngủ dậy hoặc sau khi ăn no.

2.2. Cảm giác nóng rát vùng thượng vị, lan lên ngực và cổ họng

Tình trạng nóng rát vùng thượng vị, đôi khi lan lên ngực và họng, là biểu hiện điển hình của trào ngược dạ dày. Đây là kết quả của việc axit dạ dày kích ứng niêm mạc thực quản và hầu họng. Người bệnh có thể cảm thấy như có luồng hơi nóng chạy ngược từ bụng lên họng sau bữa ăn hoặc khi nằm.

2.3. Khàn tiếng, ho khan kéo dài

Một trong những biểu hiện khác thường thấy là khàn giọng, thay đổi giọng nói, đặc biệt vào buổi sáng. Trào ngược axit có thể gây phù nề dây thanh, khiến giọng nói trở nên khàn đục. Ho khan từng cơn hoặc kéo dài không rõ nguyên nhân cũng là triệu chứng thường gặp.

2.4. Cảm giác vướng, nghẹn khi nuốt

Cảm giác như có vật gì đó mắc ở cổ, nuốt khó hoặc nuốt đau nhẹ cũng là dấu hiệu cho thấy vùng niêm mạc họng bị viêm do tiếp xúc với dịch vị trào ngược. Nhiều người mô tả cảm giác này giống như bị mắc xương hoặc có đờm không thể khạc ra.

3. Nguyên nhân khiến trào ngược dạ dày làm đau họng

3.1. Ăn uống thiếu khoa học

Thói quen ăn nhiều thực phẩm dầu mỡ, cay nóng, thức ăn nhanh, uống cà phê, nước ngọt có gas hoặc rượu bia làm tăng tiết axit dạ dày. Bên cạnh đó, ăn quá no, ăn sát giờ đi ngủ hoặc nằm ngay sau ăn khiến cơ vòng thực quản dưới không kịp đóng lại, tạo điều kiện cho trào ngược.

3.2. Tình trạng tâm lý căng thẳng, stress kéo dài

Stress không chỉ ảnh hưởng đến thần kinh mà còn tác động trực tiếp đến hệ tiêu hóa. Khi căng thẳng, nhu động ruột bị rối loạn, dạ dày tiết axit nhiều hơn, từ đó gia tăng nguy cơ trào ngược.

3.3. Béo phì và thói quen ít vận động hàng ngày

Tăng cân làm tăng áp lực ổ bụng, đẩy dạ dày lên cao và khiến cơ vòng thực quản dưới suy yếu. Ngoài ra, người ít vận động, nhất là sau khi ăn, khiến quá trình tiêu hóa chậm, dễ gây trào ngược.

3.4. Các bệnh lý tiêu hóa khác

Người có tiền sử viêm loét dạ dày, rối loạn nhu động thực quản, thoát vị hoành hoặc người từng phẫu thuật vùng bụng có nguy cơ cao bị trào ngược kéo dài, từ đó gây đau họng.

4. Tình trạng đau họng do trào ngược dạ dày có nguy hiểm không?

4.1. Viêm thanh quản mạn tính

Nếu dịch vị tiếp tục tiếp xúc với thanh quản trong thời gian dài, có thể dẫn đến viêm mạn tính, tổn thương dây thanh, gây khàn tiếng kéo dài, mệt mỏi khi nói, ảnh hưởng công việc và giao tiếp.

4.2. Loét và hẹp thực quản

Trào ngược lâu ngày có thể gây viêm loét thực quản, để lại sẹo khiến thực quản bị hẹp lại. Khi đó, người bệnh gặp khó khăn trong ăn uống, dễ bị nghẹn và giảm cân nhanh chóng.

4.3. Nguy cơ Barrett thực quản

Barrett thực quản là biến chứng nghiêm trọng, khi niêm mạc thực quản biến đổi thành dạng mô bất thường do tiếp xúc lâu với axit. Đây là tổn thương tiền ung thư và có thể tiến triển thành ung thư thực quản nếu không điều trị đúng cách.

4.4. Giảm chất lượng sống

Đau họng kéo dài, khàn tiếng, khó ngủ, kém ăn, ảnh hưởng đến tâm lý, sinh hoạt và công việc hằng ngày.

5. Làm gì khi bị đau họng do trào ngược dạ dày?

5.1. Điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt hàng ngày

Cần hạn chế các thực phẩm gây kích ứng dạ dày như đồ chiên rán, chua cay, nước có gas, rượu bia. Ưu tiên ăn các món hấp, luộc, rau xanh, trái cây ít axit và thức ăn dễ tiêu hóa. Nên chia nhỏ bữa ăn, ăn đúng giờ và không nằm ngay sau ăn. Giữ đầu cao khi ngủ giúp giảm hiện tượng trào ngược ban đêm.

5.2. Sử dụng thuốc theo chỉ định bác sĩ

Một số thuốc thường được chỉ định bao gồm thuốc ức chế bơm proton (PPI) như omeprazol, esomeprazol giúp giảm tiết axit; thuốc kháng axit giúp trung hòa dịch vị; thuốc bảo vệ niêm mạc thực quản và thuốc điều hòa nhu động tiêu hóa. Việc dùng thuốc cần có chỉ định rõ ràng để tránh phụ thuộc thuốc hoặc gặp tác dụng phụ.

5.3. Hạn chế các yếu tố làm tăng áp lực ổ bụng

Không nên mặc quần áo bó sát vùng bụng, tránh cúi gập người sau khi ăn. Tránh nâng vật nặng ngay sau khi ăn no.

5.4. Xây dựng thói quen tập thể dục đều đặn và giảm cân nếu cần

Thói quen vận động nhẹ nhàng sau bữa ăn, kết hợp giảm cân nếu béo phì giúp giảm áp lực lên cơ vòng thực quản dưới và cải thiện tình trạng trào ngược.

6. Phương pháp chẩn đoán đau họng do trào ngược dạ dày

6.1. Nội soi tiêu hóa trên

Giúp quan sát trực tiếp tình trạng viêm loét, tổn thương niêm mạc thực quản và hầu họng do axit trào ngược.

6.2. Đo pH thực quản 24 giờ

Ghi nhận tần suất, mức độ trào ngược axit trong ngày. Đây là phương pháp chính xác để xác định liệu các triệu chứng họng có liên quan đến trào ngược hay không.

6.3. Đo áp lực nhu động thực quản HRM

Được dùng để đánh giá chức năng hoạt động của cơ vòng thực quản dưới – một yếu tố quan trọng gây trào ngược nếu cơ vòng bị yếu hoặc đóng mở bất thường.

6.4. Khám chuyên khoa tai mũi họng

Giúp loại trừ nguyên nhân khác gây đau họng như viêm amidan, viêm họng do virus, polyp thanh quản hoặc khối u. Đồng thời đánh giá mức độ tổn thương thanh quản do axit.

7. Khi nào cần đến gặp bác sĩ?

Bạn nên đi khám chuyên khoa nếu thấy xuất hiện các tình trạng như:

– Đau họng kéo dài hơn 2 tuần không rõ nguyên nhân

– Ho khan, khàn tiếng hoặc nghẹn khi nuốt ngày càng nặng

– Có triệu chứng trào ngược rõ rệt sau ăn hoặc khi nằm

– Khó ngủ, ăn kém, mệt mỏi và giảm cân không lý do

8. Cách phòng ngừa đau họng do trào ngược dạ dày

– Ăn uống điều độ, nên ăn đúng giờ, tuyệt đối không bỏ bữa

– Tránh tình trạng ăn khuya hoặc ăn quá no trước khi đi ngủ

– Tăng cường vận động, tập thể dục nhẹ nhàng thường xuyên

– Kiểm soát cân nặng, luôn giữ tinh thần thoải mái

– Chủ động thăm khám sức khỏe định kỳ nếu có tiền sử bệnh dạ dày

Đừng chủ quan với triệu chứng đau họng kéo dài, đặc biệt khi nó đi kèm với các biểu hiện trào ngược như ợ chua, nóng rát vùng ngực hay khàn tiếng. Đau họng do trào ngược dạ dày là cảnh báo về một vấn đề tiêu hóa cần được xử lý sớm. Chẩn đoán đúng, điều trị đúng và thay đổi lối sống là chìa khóa để kiểm soát hiệu quả tình trạng này, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống mỗi ngày.