Phân biệt hội chứng tiền đình trung ương và ngoại biên
Mặc dù đều liên quan đến hệ thống giữ thăng bằng của cơ thể nhưng 2 nhóm tiền đình trung ương và ngoại biên lại có cơ chế hình thành, triệu chứng và mức độ nguy hiểm hoàn toàn khác nhau. Phân biệt hội chứng tiền đình trung ương và ngoại biên là bước quan trọng để xác định đúng nguyên nhân gây chóng mặt, mất thăng bằng và đưa ra hướng điều trị phù hợp.
1. Định nghĩa rối loạn tiền đình trung ương và ngoại biên là gì?
Rối loạn tiền đình được chia thành hai nhóm chính dựa trên vị trí tổn thương trong hệ thống giữ thăng bằng của cơ thể: Rối loạn tiền đình trung ương và ngoại biên. Trong đó:
Là tình trạng rối loạn xảy ra khi có tổn thương tại não bộ, đặc biệt là thân não và tiểu não. Đây là hai trung tâm quan trọng xử lý tín hiệu thăng bằng. Khi vùng này gặp vấn đề như: Đột quỵ, u não hay bệnh lý thoái hóa…thì não không thể điều phối chính xác các tín hiệu từ tai trong, khiến người bệnh chóng mặt, lảo đảo hoặc mất điều hòa vận động.
Theo tổng quan của Baloh & Halmagyi trong Disorders of the Vestibular System (Oxford University Press, 1996), các tổn thương trung ương thường gây chóng mặt kéo dài, đi kèm các dấu hiệu thần kinh như nhìn đôi hoặc nói khó.
Loại rối loạn tiền đình này bắt nguồn từ tổn thương tại tai trong hoặc dây thần kinh tiền đình – nơi tiếp nhận và truyền tín hiệu thăng bằng lên não. Các bệnh thường gặp gồm: chóng mặt tư thế kịch phát lành tính (BPPV), viêm dây thần kinh tiền đình hoặc viêm mê nhĩ.
Theo nghiên cứu của Neuhauser và cộng sự (Journal of Neurology, 2005), nhóm bệnh ngoại biên chiếm đa số các trường hợp chóng mặt và thường gây triệu chứng đột ngột, dữ dội nhưng ít khi có kèm dấu hiệu thần kinh trung ương.
2. Phân biệt hội chứng tiền đình trung ương và ngoại biên
Mặc dù cả 2 nhóm rối loạn tiền đình ngoại biên và trung ương đều gây chóng mặt nhưng đặc điểm khởi phát, mức độ nguy hiểm và dấu hiệu đi kèm hoàn toàn khác nhau. Theo Thạc sĩ, Bác sĩ Nội Nguyễn Thị Thanh Nhàn – Chuyên khoa Nội thần kinh tại Hệ thống Y tế Thu Cúc TCI, để nhận diện đúng nguyên nhân và có phương pháp điều trị phù hợp thì cần phân biệt rõ hai nhóm rối loạn tiền đình này.
Bảng so sánh hội chứng tiền đình trung ương và ngoại biên dưới đây sẽ giúp bạn dễ dàng phân biệt:
| Tiêu chí | Tiền đình ngoại biên | Tiền đình trung ương |
| Khởi phát cơn chóng mặt | Xuất hiện đột ngột, dữ dội, choáng váng mạnh, buồn nôn nhiều, khó đứng vững | Diễn tiến từ từ, âm ỉ, người bệnh vẫn sinh hoạt được nhưng cảm giác lảo đảo kéo dài |
| Rung giật nhãn cầu | Rung giật ngang hoặc xoay | Thường rung giật theo chiều dọc, gợi ý tổn thương não |
| Cảm giác chóng mặt | Cơn bùng phát rồi giảm nhanh, xoay tròn rõ rệt | Cảm giác bồng bềnh, chòng chành, tiến triển chậm, hồi phục kém |
| Thính lực – ù tai | Dễ gặp giảm thính lực, ù tai | Hầu như không có triệu chứng tai |
| Dấu hiệu thần kinh | Hiếm có dấu hiệu thần kinh trung ương | Có thể kèm nói khó, nuốt khó, nhìn đôi, yếu liệt, rất nguy hiểm |
| Mất thăng bằng | Mất thăng bằng nhẹ đến vừa | Mất thăng bằng rất nặng, dễ ngã |
| Diễn tiến rung giật nhãn cầu | Rung giật giảm dần rồi hết khi bệnh cải thiện | Rung giật khó mất đi vì tổn thương thật ở não |
Nhìn chung, tiền đình ngoại biên tuy gây triệu chứng mạnh nhưng thường hồi phục nhanh, trong khi tiền đình trung ương lại diễn tiến nặng hơn. Do đó cần được thăm khám sớm bằng CT hoặc MRI não để xác định chính xác nguyên nhân và điều trị hiệu quả.
3. Làm gì khi bị hội chứng tiền đình trung ương hoặc ngoại biên?
Khi xuất hiện cơn chóng mặt do rối loạn tiền đình, dù là trung ương hay ngoại biên thì người bệnh cần xử trí đúng cách để giảm triệu chứng và tránh biến chứng nguy hiểm. Các việc cần làm gồm:
- Ngưng mọi hoạt động và đảm bảo an toàn: Ngay khi cơn chóng mặt xuất hiện, hãy ngồi hoặc nằm xuống ngay để tránh ngã. Người bệnh nên nằm nghiêng sang một bên, hạn chế xoay đầu đột ngột. Đây là khuyến cáo được nêu trong Hướng dẫn xử trí chóng mặt của American Academy of Otolaryngology – Head and Neck Surgery Foundation (AAO-HNSF), 2017.
- Cần sớm nhận biết các dấu hiệu để phân biệt hội chứng tiền đình trung ương và ngoại biên, vì mỗi nhóm có hướng xử trí hoàn toàn khác nhau. Nếu có các dấu hiệu thần kinh bất thường, người bệnh cần xử trí như tình huống cấp cứu.
- Đi khám ngay nếu nghi ngờ tiền đình trung ương: Tiền đình trung ương có thể liên quan đến đột quỵ, u não, tổn thương thân não, nên cần đến bệnh viện càng sớm càng tốt để chụp MRI/CT. Nghiên cứu của Kattah JC et al., New England Journal of Medicine, 2009 cho thấy 25% trường hợp chóng mặt trung ương bị chẩn đoán nhầm nếu không đánh giá hình ảnh học kịp thời.
- Với tiền đình ngoại biên cần áp dụng các biện pháp giảm triệu chứng tạm thời: Nghỉ ngơi trong phòng thoáng, ít ánh sáng; dùng thuốc theo chỉ định bác sĩ: chống nôn, kháng histamine, giảm chóng mặt.
Việc phân biệt hội chứng tiền đình trung ương và ngoại biên không chỉ giúp chẩn đoán chính xác mà còn quyết định hướng điều trị kịp thời và an toàn cho người bệnh. Hiểu rõ đặc điểm của từng loại sẽ giúp bạn chủ động hơn khi nhận biết triệu chứng, tránh chủ quan và đến cơ sở chuyên khoa sớm để được thăm khám đúng cách.
Nguồn tài liệu tham khảo: Pubmed, AHA
