Những tình trạng của suy giảm hệ thần kinh thường gặp

Suy giảm hệ thần kinh là quá trình diễn ra từ từ theo thời gian, gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng về thể chất và tinh thần. Ngày nay, cùng với quá trình già hóa dân số, các bệnh lý liên quan đến suy giảm thần kinh đang ngày càng trở nên phổ biến và trở thành một thách thức lớn cho y học hiện đại. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về những tình trạng suy giảm thần kinh thường gặp, triệu chứng và các yếu tố nguy cơ liên quan.

1. Suy giảm hệ thần kinh ảnh hưởng thế nào tới sức khỏe?

1.1. Hiểu cơ bản về suy giảm chức năng thần kinh

Suy giảm chức năng thần kinh, hay các bệnh thoái hóa thần kinh, xảy ra khi các tế bào thần kinh trong não hoặc hệ thần kinh ngoại biên dần bị tổn thương và chết đi. Quá trình này không thể đảo ngược, dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng về khả năng nhận thức và vận động. Dù một số phương pháp điều trị có thể giúp giảm nhẹ các triệu chứng, nhưng hiện tại chưa có cách nào làm chậm sự tiến triển của bệnh hay chữa khỏi hoàn toàn.

Nguy cơ mắc các bệnh thoái hóa thần kinh tăng lên đáng kể theo tuổi tác. Với tuổi thọ trung bình của con người ngày càng cao, số lượng người mắc các bệnh này dự kiến sẽ tăng lên trong những thập kỷ tới. Do đó, việc hiểu rõ nguyên nhân gây bệnh và tìm ra phương pháp điều trị, phòng ngừa mới là vô cùng cần thiết.

Các nhà khoa học cũng chỉ ra rằng, nguy cơ mắc bệnh phụ thuộc vào sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và môi trường sống. Chẳng hạn, một người có gen dễ mắc Parkinson có thể không biểu hiện bệnh nếu duy trì lối sống lành mạnh. Ngược lại, việc tiếp xúc với hóa chất độc hại, hút thuốc hay chấn thương sọ não có thể thúc đẩy bệnh khởi phát sớm.

1.2. Triệu chứng thường gặp của suy giảm hệ thần kinh

Các bệnh thoái hóa thần kinh thường có nhiều triệu chứng chung, và mức độ nghiêm trọng của chúng sẽ tăng dần theo thời gian. Dưới đây là một số triệu chứng suy giảm hệ thần kinh thường gặp:

– Sa sút trí tuệ: Đây là nhóm bệnh phổ biến, đặc trưng bởi sự suy giảm nhận thức, trí nhớ và khả năng tư duy. Không phải mọi trường hợp sa sút trí tuệ đều do thoái hóa thần kinh, ví dụ sau một cơn đột quỵ, người bệnh có thể suy giảm trí nhớ nhưng tình trạng thường ổn định, không xấu đi theo thời gian.

– Rối loạn trí nhớ: Đây là tình trạng ảnh hưởng đến trí nhớ, ngôn ngữ, khả năng ra quyết định, sự tập trung và nhận thức thị giác. Bệnh Alzheimer là một trong những bệnh rối loạn trí nhớ phổ biến nhất.

– Suy giảm nhận thức nhẹ (MCI): Đây là giai đoạn sớm, với những biểu hiện tinh tế như quên tên, khó tập trung, hay lúng túng khi sắp xếp công việc. MCI không phải lúc nào cũng tiến triển thành sa sút trí tuệ, nhưng những người mắc thường có nguy cơ cao hơn.

– Biến đổi nhận thức do tuổi tác: Tuổi già đi kèm với việc suy giảm tự nhiên của não bộ, như mất nhiều thời gian hơn để học kỹ năng mới, giảm khả năng làm nhiều việc cùng lúc hoặc thỉnh thoảng quên đồ vật, tên gọi. Những thay đổi này là bình thường, không đồng nghĩa với bệnh lý.

2. Các loại tình trạng suy giảm hệ thần kinh

2.1. Nhóm bệnh sa sút trí tuệ

Nhóm bệnh này gây tổn thương tiến triển ở nhiều vùng khác nhau trong não, làm cho các tế bào thần kinh chết dần. Điều này có thể dẫn đến một loạt các triệu chứng tùy thuộc vào vùng não bị ảnh hưởng. Một số ví dụ bao gồm bệnh Alzheimer, sa sút trí tuệ thể trán thái dương, bệnh não mãn tính do chấn thương (CTE), sa sút trí tuệ thể Lewy và bệnh não TDP-43 liên quan đến tuổi tác (LATE).

Theo số liệu của Liên Hợp Quốc, Việt Nam được dự báo sẽ nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh toàn cầu trong giai đoạn từ nay đến năm 2050. Riêng với bệnh Alzheimer, thống kê năm 2020 cho thấy có khoảng nửa triệu người đang sống chung với căn bệnh này, nhưng chỉ khoảng 1% trong số đó (tương đương 5.000 người) được phát hiện và điều trị. Bệnh Alzheimer có hai thể: khởi phát muộn thường gặp ở người trên 60 tuổi, và khởi phát sớm ít phổ biến hơn, có thể xuất hiện ở độ tuổi từ 30 đến 60.

2.2. Các bệnh liên quan đến thoái hóa chất myelin

Bao myelin là lớp vỏ bảo vệ sợi thần kinh, giúp truyền tín hiệu thần kinh nhanh và chính xác. Khi lớp này bị tổn thương, khả năng truyền dẫn tín hiệu bị gián đoạn. Bệnh điển hình là đa xơ cứng (MS) và rối loạn phổ viêm tủy thị thần kinh (NMOSD). Người bệnh thường có triệu chứng yếu cơ, rối loạn thị giác, khó giữ thăng bằng.

2.3. Nhóm bệnh Parkinson và rối loạn vận động tương tự

Nhóm bệnh này xảy ra do tổn thương các tế bào thần kinh chuyên biệt trong não, vốn có chức năng kiểm soát sự phối hợp và cử động chính xác của cơ bắp. Các bệnh này bao gồm bệnh Parkinson và các dạng rối loạn vận động khác.

Bệnh Parkinson là một tình trạng tiến triển, gây khó khăn trong vận động. Dấu hiệu ban đầu của bệnh bao gồm run. Khi bệnh tiến triển, cơ bắp trở nên cứng hơn và việc di chuyển ngày càng khó khăn. Mặc dù bệnh chủ yếu gây ra các vấn đề về vận động, nhưng nó cũng có thể dẫn đến suy giảm chức năng nhận thức.

2.4. Bệnh lý liên quan đến nơ-ron thần kinh vận động

Đây là nhóm bệnh khiến tế bào thần kinh vận động dần bị hủy hoại, dẫn đến yếu cơ, khó nói, khó nuốt và khó thở. Điển hình nhất là xơ cứng teo cơ một bên (ALS), còn gọi là bệnh Lou Gehrig. Một bệnh khác là liệt tiến triển trên nhân (PSP), gây cứng cơ và mất khả năng điều khiển vận động mắt.

2.5. Bệnh Prion là tình trạng suy giảm hệ thần kinh cần chú ý

Đây là một loại bệnh do protein gấp nếp sai, gây tổn thương não nghiêm trọng trong thời gian tương đối ngắn (hầu hết người bệnh không sống quá một năm). Bệnh Creutzfeldt-Jakob là loại phổ biến nhất, với đa số các trường hợp xảy ra không rõ nguyên nhân. Bệnh cũng có thể do di truyền (thời gian sống của những trường hợp này là từ 1 đến 10 năm).

3. Một số nguy cơ phát triển suy giảm hệ thần kinh

Có một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển các bệnh thoái hóa thần kinh, đáng kể nhất là tuổi tác. Khi càng lớn tuổi, các tế bào thần kinh càng dễ bị tổn thương. Tuy nhiên, ngoài tuổi tác, nhiều yếu tố khác cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh suy giảm thần kinh:

– Bệnh tim mạch, u não và mạch máu não: Người có tiền sử tăng huyết áp, xơ vữa động mạch hay từng bị đột quỵ dễ bị sa sút trí tuệ. Một số bệnh lý như u não, viêm não cũng có thể làm suy yếu chức năng thần kinh.

– Chấn thương sọ não: Tai nạn, va đập mạnh vào đầu làm tăng nguy cơ thoái hóa thần kinh về sau.

– Thói quen sống không lành mạnh: Hút thuốc, lạm dụng rượu bia, ăn uống thiếu khoa học đều ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh.

– Rối loạn tâm thần: Trầm cảm, lo âu kéo dài có thể thúc đẩy sự suy giảm nhận thức.

Suy giảm hệ thần kinh là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, tác động đến khả năng vận động, trí nhớ của hàng triệu người trên toàn thế giới. Dù chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn, chúng ta hoàn toàn có thể giảm nguy cơ và làm chậm tiến triển bệnh thông qua lối sống khoa học và kiểm tra sức khỏe định kỳ.