Alzheimer nguyên nhân do đâu vẫn luôn là câu hỏi khiến giới y học không ngừng tìm lời đáp trong nhiều năm qua. Đây là một căn bệnh thoái hóa thần kinh phổ biến nhất gây sa sút trí tuệ, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới, đặc biệt ở người cao tuổi. Mặc dù chưa có phương pháp điều trị dứt điểm, nhưng việc nhận diện sớm các dấu hiệu và hiểu rõ nguyên nhân bệnh có thể giúp kiểm soát tiến triển và nâng cao chất lượng cuộc sống. Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu sâu hơn về nguyên nhân gây bệnh Alzheimer cũng như các biểu hiện nhận biết ban đầu một cách toàn diện và dễ tiếp cận nhất.
Menu xem nhanh:
1. Tổng quan về bệnh Alzheimer
1.1. Bệnh Alzheimer là gì?
Alzheimer là một dạng bệnh lý thần kinh tiến triển, thường gặp ở người từ 65 tuổi trở lên. Bệnh bắt đầu bằng tình trạng suy giảm trí nhớ nhẹ và dần ảnh hưởng đến khả năng suy nghĩ, ngôn ngữ, hành vi và khả năng thực hiện các công việc hằng ngày. Không giống như những thay đổi trí nhớ thông thường do lão hóa, Alzheimer là kết quả của sự tổn thương và chết dần các tế bào não.
1.2. Mức độ phổ biến của bệnh trên thế giới và tại Việt Nam
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có khoảng 55 triệu người sống chung với chứng sa sút trí tuệ, trong đó Alzheimer chiếm 60-70%. Tại Việt Nam, ước tính có khoảng 600.000 người mắc bệnh và con số này được dự báo sẽ tăng nhanh trong những năm tới do già hóa dân số. Nhận thức sớm về căn bệnh này là điều cấp thiết để xã hội có thể chuẩn bị ứng phó và hỗ trợ tốt hơn cho người bệnh.
Hình ảnh mô tả não của người bình thường và người mắc bệnh Alzheimer.
2. Bệnh Alzheimer nguyên nhân do đâu?
Alzheimer nguyên nhân do đâu cho đến nay vẫn luôn là câu hỏi được người bệnh quan tâm và khiến giới y học không ngừng tìm hiểu. Tuy chưa xác định được rõ ràng nhưng có một số yếu tố liên quan đến sự hình thành và phát triển căn bệnh này:
2.1. Alzheimer nguyên nhân chính từ sự tổn thương tế bào não
Một trong những nguyên nhân cơ bản gây bệnh Alzheimer là sự tích tụ bất thường của các protein trong và xung quanh tế bào thần kinh. Có hai loại protein chính được nhắc đến là amyloid beta và tau. Sự tích tụ của amyloid tạo nên các mảng bám bên ngoài tế bào thần kinh, trong khi protein tau hình thành các đám xoắn bên trong tế bào. Cả hai yếu tố này khiến chức năng dẫn truyền thông tin trong não bị gián đoạn, từ đó gây chết tế bào não và làm teo não theo thời gian.
2.2. Vai trò của yếu tố di truyền
Yếu tố di truyền cũng là một trong những nguyên nhân gây Alzheimer quan trọng. Một số trường hợp mắc bệnh Alzheimer sớm, thường dưới 65 tuổi, có liên quan chặt chẽ đến gen di truyền. Gen APOE-e4 là yếu tố di truyền phổ biến nhất được biết đến có liên quan đến bệnh này. Người mang gen này có nguy cơ mắc bệnh cao hơn, tuy nhiên không phải ai mang gen cũng chắc chắn bị Alzheimer.
2.3. Alzheimer nguyên nhân do các yếu tố môi trường và lối sống
Ngoài gen, các yếu tố như chế độ ăn uống thiếu khoa học, lười vận động, hút thuốc lá, căng thẳng kéo dài, mất ngủ thường xuyên hay các chấn thương sọ não cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Ngoài ra, các bệnh lý tim mạch như cao huyết áp, đái tháo đường, mỡ máu cao cũng được xem là yếu tố nguy cơ gây tổn thương não, góp phần trả lời cho câu hỏi Alzheimer nguyên nhân do đâu.
Tác động của chấn thương đầu
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, người từng bị chấn thương sọ não nghiêm trọng có nguy cơ cao mắc Alzheimer sau nhiều năm. Sự tổn thương cơ học này khiến não dễ bị viêm và tạo điều kiện cho các mảng amyloid hình thành nhanh hơn.
Liên quan giữa tim mạch và Alzheimer
Sức khỏe tim mạch và não bộ có mối liên hệ mật thiết. Những người bị xơ vữa động mạch, cao huyết áp hoặc đái tháo đường thường có nguy cơ cao hơn phát triển bệnh Alzheimer, do hệ thống mạch máu não bị tổn thương, làm giảm lượng máu và oxy đến nuôi não.
Sự tích tụ bất thường của các protein trong và xung quanh tế bào thần kinh là nguyên nhân chủ yếu gây bệnh Alzheimer.
3. Dấu hiệu nhận diện sớm bệnh Alzheimer
3.1. Giảm trí nhớ ngắn hạn
Một trong những dấu hiệu đầu tiên và phổ biến nhất của bệnh Alzheimer là giảm trí nhớ ngắn hạn. Người bệnh thường quên các thông tin mới xảy ra như vừa nói chuyện với ai, đặt đồ vật ở đâu hay không nhớ các cuộc hẹn quan trọng. Tuy nhiên, điều này khác với sự đãng trí thông thường vì tần suất và mức độ ngày càng tăng.
3.2. Khó khăn trong giao tiếp và tìm từ
Người mắc Alzheimer thường gặp khó khăn trong việc tìm từ thích hợp để diễn đạt suy nghĩ hoặc lặp đi lặp lại một câu nói. Họ có thể ngắt quãng giữa câu hoặc dừng lại lâu khi không nhớ được từ cần nói, khiến cuộc trò chuyện trở nên rời rạc, khó hiểu.
3.3. Rối loạn định hướng không gian và thời gian
Một dấu hiệu cảnh báo sớm khác là người bệnh dễ bị lạc lối, không nhớ đường dù từng quen thuộc hoặc nhầm lẫn ngày tháng, mùa trong năm. Điều này xảy ra do vùng não kiểm soát khả năng định hướng bị ảnh hưởng.
3.4. Thay đổi tính cách và hành vi
Tính cách người bệnh có thể thay đổi đột ngột mà không có lý do rõ ràng. Họ có thể trở nên cáu gắt, lo âu, nghi ngờ người khác, mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích. Tình trạng này thường bị nhầm lẫn với các vấn đề tâm lý khác, dẫn đến chẩn đoán sai.
Nếu nhận thấy các biểu hiện nghi ngờ như giảm trí nhớ thường xuyên, mất định hướng, khó khăn trong giao tiếp, người bệnh cần đến chuyên khoa Nội thần kinh để thăm khám.
4. Làm gì khi nghi ngờ có dấu hiệu Alzheimer?
4.1. Thăm khám y tế và chẩn đoán sớm
Việc phát hiện sớm Alzheimer có thể giúp kiểm soát triệu chứng hiệu quả hơn. Nếu nhận thấy các biểu hiện nghi ngờ như giảm trí nhớ thường xuyên, mất định hướng, khó khăn trong giao tiếp, người bệnh cần đến cơ sở y tế chuyên khoa thần kinh để được đánh giá thông qua các bài kiểm tra, xét nghiệm, chụp chiếu liên quan để xác định Alzheimer nguyên nhân do đâu và có hướng điều trị đúng:
– Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ khai thác các vấn đề như thời điểm xuất hiện triệu chứng suy giảm trí nhớ, sự tiến triển của các dấu hiệu nhận thức, tiền sử bệnh lý trong gia đình. Bên cạnh đó, người bệnh có thể được thực hiện các đánh giá thần kinh và tâm thần, các bài kiểm tra về trí nhớ ngắn hạn và dài hạn, ngôn ngữ, kỹ năng tư duy và khả năng giải quyết vấn đề.
– Xét nghiệm: Xét nghiệm máu để đo lường nồng độ beta-amyloid 42 (Aβ42), tau và tìm kiếm các dấu hiệu viêm.
– Chụp CT, MRI: Giúp phát hiện tình trạng teo não, đặc biệt là ở vùng hải mã – khu vực liên quan đến trí nhớ. Ngoài ra các phương pháp này cũng giúp loại trừ nguyên nhân khác gây suy giảm nhận thức (như u não, tai biến mạch máu não).
4.2. Vai trò của gia đình và người thân
Gia đình đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc phát hiện và đồng hành cùng người bệnh Alzheimer. Những thay đổi dù nhỏ cũng cần được chú ý, đồng thời tạo môi trường sống lành mạnh, giảm căng thẳng và hỗ trợ người bệnh duy trì các hoạt động thường ngày để làm chậm tiến triển bệnh.
Alzheimer là một căn bệnh không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn tác động sâu sắc đến gia đình và xã hội. Việc hiểu rõ bệnh Alzheimer nguyên nhân do đâu và các dấu hiệu nhận biết sớm là nền tảng quan trọng giúp mỗi người chủ động phòng ngừa, phát hiện và hỗ trợ điều trị hiệu quả. Dù hiện chưa có thuốc chữa khỏi hoàn toàn, nhưng với lối sống khoa học và can thiệp kịp thời, chúng ta có thể làm chậm tiến triển của bệnh, nâng cao chất lượng sống cho người mắc Alzheimer.
