Hiểu đúng về nguyên nhân của xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch là có thể gây ra các bệnh lý tim mạch nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim và có thể dẫn đến đột quỵ, thiếu máu não. Bệnh hình thành âm thầm qua nhiều năm, khi các mảng bám cholesterol và chất béo tích tụ trong lòng mạch, khiến máu khó lưu thông. Hiểu rõ nguyên nhân của xơ vữa động mạch giúp mỗi người chủ động điều chỉnh lối sống, kiểm soát sức khỏe tim mạch và ngăn chặn nguy cơ biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra bất cứ lúc nào.

1. Nguyên nhân của xơ vữa động mạch: Những yếu tố phổ biến

1.1. Rối loạn lipid máu

Một trong những nguyên nhân của xơ vữa động mạch phổ biến nhất là rối loạn lipid máu – tình trạng mất cân bằng giữa các loại mỡ trong cơ thể. Khi lượng cholesterol “xấu” (LDL-C) tăng cao, chúng dễ dàng bám vào thành mạch máu, hình thành các mảng xơ vữa cứng và dày lên theo thời gian. Ngược lại, lượng cholesterol “tốt” (HDL-C) giảm khiến khả năng loại bỏ chất béo dư thừa bị hạn chế. Tình trạng này lâu ngày khiến máu khó lưu thông, thành mạch mất độ đàn hồi, dễ dẫn đến tắc nghẽn mạch máu.

1.2. Tăng huyết áp

Tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ cao thứ hai liên quan chặt chẽ đến quá trình xơ vữa động mạch. Khi áp lực máu liên tục dồn lên thành mạch, lớp nội mạc bị tổn thương và viêm nhiễm. Những vết tổn thương nhỏ này trở thành “điểm bám” lý tưởng cho cholesterol, canxi và tế bào viêm tích tụ, dần hình thành mảng xơ cứng. Nếu không kiểm soát huyết áp, mạch máu có thể hẹp dần, làm giảm lưu lượng máu nuôi tim và não, tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ.

1.3. Hút thuốc lá – Nguyên nhân của xơ vữa động mạch tiềm ẩn nhiều nguy hiểm

Thói quen hút thuốc là một nguyên nhân của xơ vữa động mạch mang tính nguy hiểm cao. Nicotine và các hóa chất độc hại trong khói thuốc làm co thắt mạch máu, giảm lưu lượng oxy trong máu và làm hỏng lớp nội mạc. Đồng thời, hút thuốc làm tăng quá trình viêm, thúc đẩy mảng bám hình thành nhanh hơn. Những người hút thuốc có nguy cơ mắc bệnh tim mạch gấp 2 – 4 lần so với người không hút và nguy cơ này vẫn tồn tại nhiều năm sau khi bỏ thuốc nếu không kết hợp lối sống lành mạnh.

1.4. Chế độ ăn uống không lành mạnh

Chế độ ăn giàu chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa, đường và muối là nền tảng cho nhiều bệnh lý chuyển hóa, trong đó có xơ vữa động mạch. Việc thường xuyên sử dụng thức ăn nhanh, đồ chiên rán, thịt đỏ hoặc đồ ngọt làm tăng cholesterol xấu và triglyceride. Cùng với đó, lượng muối cao khiến cơ thể giữ nước, gây tăng huyết áp và tổn thương mạch máu. Ngược lại, chế độ ăn nhiều rau xanh, cá béo, hạt ngũ cốc và dầu thực vật lại giúp giảm đáng kể nguy cơ hình thành mảng xơ vữa.

1.5. Ít vận động

Lối sống ít vận động, đặc biệt là ngồi lâu, ít tập thể dục, làm giảm hiệu quả tuần hoàn máu và khả năng điều hòa mỡ trong cơ thể. Người ít hoạt động thể chất dễ mắc béo phì, cao huyết áp, tiểu đường – những nguyên nhân quan trọng gây xơ vữa động mạch. Chỉ cần dành 30 phút mỗi ngày cho việc đi bộ, đạp xe hay bơi lội cũng có thể cải thiện đáng kể chức năng tim mạch và giúp mạch máu đàn hồi hơn.

1.6. Béo phì

Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến vóc dáng mà còn là mối nguy hại trực tiếp đối với hệ tim mạch. Khi lượng mỡ tích tụ quá mức, đặc biệt là mỡ nội tạng, cơ thể sẽ sản sinh nhiều cholesterol xấu và triglyceride, trong khi giảm cholesterol tốt. Quá trình viêm diễn ra âm thầm trong mạch máu, khiến mảng bám dễ hình thành hơn. Giảm cân hợp lý thông qua ăn uống khoa học và luyện tập đều đặn là biện pháp hữu hiệu để phòng ngừa xơ vữa động mạch.

1.7. Tiểu đường

Người mắc bệnh tiểu đường có nguy cơ mắc xơ vữa động mạch cao gấp nhiều lần so với người bình thường. Lý do là mức đường huyết cao làm tổn thương lớp nội mạc mạch máu và cản trở quá trình chuyển hóa lipid. Khi glucose trong máu tăng, các phân tử đường sẽ kết hợp với protein trong thành mạch, tạo ra các chất gây viêm và xơ cứng. Do đó, kiểm soát đường huyết tốt không chỉ giúp ngăn ngừa biến chứng tiểu đường mà còn bảo vệ tim mạch lâu dài.

2. Các yếu tố nguy cơ khác

2.1. Tuổi tác là một trong những nguyên nhân của xơ vữa động mạch không thể thay đổi

Tuổi càng cao, thành mạch máu càng mất đi tính đàn hồi tự nhiên, quá trình tái tạo tế bào nội mạc diễn ra chậm hơn. Đây là nguyên nhân của xơ vữa động mạch không thể tránh khỏi, đặc biệt ở nam giới trên 45 tuổi và phụ nữ sau tuổi 55 – giai đoạn nội tiết tố suy giảm khiến khả năng bảo vệ tim mạch kém đi. Tuy không thể ngăn được sự lão hóa, nhưng duy trì lối sống lành mạnh và khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm dấu hiệu nguy cơ.

2.2. Yếu tố di truyền

Nếu trong gia đình có người thân mắc bệnh tim mạch sớm, nguy cơ bạn bị xơ vữa động mạch cao hơn đáng kể. Các yếu tố di truyền cũng ảnh hưởng đến khả năng chuyển hóa lipid, huyết áp hoặc cấu trúc mạch máu. Tuy không thể thay đổi gen, nhưng việc nhận thức được rủi ro di truyền giúp người bệnh chủ động phòng ngừa bằng cách kiểm tra sức khỏe định kỳ, theo dõi cholesterol và duy trì cân nặng hợp lý.

2.3. Căng thẳng kéo dài

Áp lực công việc, lo âu và mất ngủ kéo dài làm tăng tiết hormone cortisol và adrenaline – hai chất có thể làm tăng huyết áp và gây viêm thành mạch. Về lâu dài, căng thẳng khiến hệ tim mạch hoạt động quá tải, thúc đẩy quá trình xơ vữa tiến triển nhanh hơn. Việc duy trì cân bằng tinh thần, nghỉ ngơi hợp lý, thiền hoặc tập thể dục là giải pháp đơn giản nhưng hiệu quả để giảm căng thẳng và bảo vệ sức khỏe mạch máu.

2.4. Bệnh thận mạn tính

Bệnh thận mạn tính được xem là yếu tố nguy cơ cao cho xơ vữa động mạch. Khi chức năng thận suy giảm, khả năng lọc máu và loại bỏ độc tố giảm, khiến các chất thải và lipid tích tụ trong máu. Đồng thời, bệnh thận cũng liên quan mật thiết đến tăng huyết áp và rối loạn chuyển hóa lipid – hai nguyên nhân gây xơ vữa động mạch phổ biến. Vì vậy, bệnh nhân thận cần được theo dõi định kỳ và điều trị toàn diện để ngăn biến chứng tim mạch.

3. Làm sao để phòng ngừa xơ vữa động mạch từ sớm

Dù có nhiều nguyên nhân khác nhau, xơ vữa động mạch hoàn toàn có thể được phòng ngừa bằng cách thay đổi lối sống.

– Ăn uống cân bằng, ưu tiên rau xanh, cá, hạt và hạn chế mỡ động vật giúp kiểm soát cholesterol

– Duy trì vận động mỗi ngày giúp tăng tuần hoàn máu và giảm căng thẳng

– Không hút thuốc lá, tránh lạm dụng rượu bia

– Theo dõi sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm và xử trí kịp thời trước khi biến chứng xảy ra.

Hiểu rõ nguyên nhân của xơ vữa động mạch là nền tảng để mỗi người chủ động bảo vệ trái tim của mình. Bệnh không đến đột ngột mà âm thầm tiến triển qua từng thói quen nhỏ trong cuộc sống. Vì vậy, hãy bắt đầu ăn uống lành mạnh, kiểm tra sức khỏe định kỳ và duy trì tinh thần tích cực ngay từ hôm nay để giữ cho mạch máu luôn khỏe mạnh và linh hoạt. Khi thấy các triệu chứng bất thường, hãy thăm khám chuyên khoa Tim mạch để được chẩn đoán và điều trị đúng hướng.