Tìm hiểu tác nhân gây ra ợ chua

Ợ chua là một trong những triệu chứng tiêu hóa gây khó chịu nhất, thường xảy ra sau bữa ăn hoặc vào ban đêm. Dù không nguy hiểm tức thì, nhưng nếu không hiểu rõ nguyên nhân, tình trạng này có thể lặp lại dai dẳng, ảnh hưởng tới sinh hoạt, giấc ngủ và chất lượng sống. Để xử lý tận gốc, điều quan trọng nhất là xác định chính xác tác nhân gây ra ợ chua – từ những thói quen nhỏ hàng ngày cho đến các bệnh lý nghiêm trọng tiềm ẩn. Bài viết này sẽ giúp bạn bóc tách từng yếu tố một cách chi tiết và dễ hiểu nhất.

1. Hiểu đúng về hiện tượng ợ chua

1.1. Ợ chua là gì?

Ợ chua là cảm giác trào ngược kèm theo vị chua, đắng hoặc nóng rát lan lên vùng ngực hoặc cổ họng. Triệu chứng này thường xảy ra khi axit dạ dày bị đẩy ngược lên thực quản – đoạn ống nối giữa họng và dạ dày – do cơ vòng thực quản dưới hoạt động kém hiệu quả. Ợ chua có thể đi kèm với các triệu chứng khác như đầy bụng, buồn nôn, khó tiêu, đắng miệng hoặc ho khan.

1.2. Khi nào cần lo lắng về triệu chứng ợ chua?

Một vài cơn ợ chua sau khi ăn no hoặc ăn đồ cay nóng không phải điều quá nghiêm trọng. Tuy nhiên, nếu ợ chua xảy ra thường xuyên từ 2–3 lần mỗi tuần, kéo dài trên 2 tuần liên tiếp, đặc biệt nếu đi kèm các triệu chứng như nuốt vướng, sụt cân, ho đêm, đau tức ngực hoặc nôn mửa, bạn nên sớm đi khám để xác định nguyên nhân. Bởi lẽ, lúc này rất có thể đã xuất hiện tác nhân gây ra ợ chua có liên quan đến bệnh lý.

2. Nhận diện nhóm tác nhân gây ra ợ chua phổ biến nhất

2.1. Thói quen ăn uống không điều độ

Thói quen ăn uống không điều độ là một trong những nguyên nhân thường gặp nhưng dễ bị bỏ qua. Ăn quá nhanh khiến thức ăn không được nghiền nát kỹ, gây áp lực tiêu hóa cho dạ dày. Ăn quá no khiến dạ dày giãn rộng, làm tăng nguy cơ trào ngược. Bỏ bữa, ăn thất thường khiến dịch vị tiết ra nhưng không có thức ăn để trung hòa, dẫn đến dư axit. Đặc biệt, ăn tối muộn hoặc nằm ngay sau khi ăn tối làm cho axit dễ dàng trào lên thực quản. Các thực phẩm như cà phê, rượu, bia, đồ uống có gas, chocolate, thức ăn chiên rán, thực phẩm nhiều axit (cam, chanh, cà chua) cũng là những yếu tố điển hình gây kích thích tiết axit và giảm trương lực cơ vòng thực quản dưới.

2.2. Căng thẳng, stress kéo dài

Căng thẳng thần kinh không chỉ ảnh hưởng đến tâm trạng mà còn tác động tiêu cực đến đường tiêu hóa. Khi stress, cơ thể tiết ra các hormone gây co bóp dạ dày không đều, đồng thời làm tăng lượng axit tiết ra. Tình trạng này kéo dài khiến dạ dày mất kiểm soát hoạt động tiêu hóa, tăng nguy cơ ợ chua. Ngoài ra, nhiều người khi căng thẳng thường ăn uống không kiểm soát, dùng chất kích thích hoặc ăn nhiều đồ khó tiêu, từ đó càng làm tình trạng nặng hơn.

2.3. Lạm dụng thuốc giảm đau, chống viêm

Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs), thuốc corticosteroid, thuốc điều trị huyết áp, thuốc giãn cơ hoặc điều trị hen suyễn,… đều có thể làm suy yếu hàng rào bảo vệ dạ dày hoặc làm giãn cơ vòng thực quản dưới. Việc sử dụng thuốc kéo dài, sai chỉ định hoặc không ăn trước khi dùng thuốc sẽ khiến niêm mạc dạ dày dễ bị tổn thương, hình thành ổ viêm, loét hoặc trào ngược, gây ợ chua liên tục.

2.4. Các bệnh lý liên quan đến dạ dày – thực quản

Một trong những tác nhân gây ra ợ chua đáng lo ngại chính là các bệnh lý tiêu hóa. Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) là bệnh phổ biến nhất, trong đó dịch axit và thức ăn từ dạ dày trào ngược lên trên do cơ vòng thực quản dưới đóng không kín. Viêm loét dạ dày – tá tràng, viêm hang vị, nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori hoặc thoát vị hoành cũng đều ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng kiểm soát axit dạ dày, làm xuất hiện triệu chứng ợ chua thường xuyên, ngay cả khi chưa ăn.

2.5. Thói quen sinh hoạt hàng ngày thiếu lành mạnh

Ngồi làm việc sai tư thế, lười vận động, thức khuya, hút thuốc, uống nhiều bia rượu đều làm giảm chức năng tiêu hóa. Hút thuốc làm giảm tiết bicarbonat – chất có vai trò trung hòa axit – đồng thời làm giãn cơ vòng thực quản dưới. Uống rượu bia làm kích ứng niêm mạc và tăng tiết dịch vị. Tất cả đều là nền tảng hình thành tình trạng trào ngược axit, dẫn đến ợ chua mạn tính.

3. Những nhóm đối tượng dễ bị ợ chua kéo dài

3.1. Người trung niên và cao tuổi

Theo tuổi tác, các cơ trong hệ tiêu hóa, bao gồm cơ vòng thực quản dưới, bắt đầu suy yếu, đồng thời quá trình tiêu hóa cũng chậm lại. Những thay đổi này khiến người cao tuổi dễ bị ợ chua, đặc biệt là sau các bữa ăn tối. Ngoài ra, người lớn tuổi thường sử dụng nhiều loại thuốc kéo dài – đây cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ rối loạn tiêu hóa và trào ngược.

3.2. Phụ nữ mang thai

Khi thai nhi lớn dần, tử cung đẩy lên trên và chèn ép dạ dày, gây tăng áp lực ổ bụng. Cùng với sự thay đổi hormone progesterone làm giãn các cơ, đặc biệt là cơ vòng thực quản, mẹ bầu rất dễ gặp tình trạng ợ chua, nóng rát vùng ngực. Tình trạng này có thể cải thiện sau sinh nhưng cũng có thể kéo dài nếu không được theo dõi đúng cách.

3.3. Người thừa cân, béo phì

Lượng mỡ tích tụ ở vùng bụng làm tăng áp lực lên dạ dày, từ đó khiến axit và thức ăn bị đẩy lên thực quản. Béo phì cũng làm giảm độ nhạy cảm của cơ vòng thực quản, gây ra ợ chua mạn tính. Ngoài ra, chế độ ăn thiếu lành mạnh ở người béo phì (nhiều đạm, chất béo, đường) cũng là yếu tố thúc đẩy trào ngược.

4. Tác nhân gây ra ợ chua tiềm ẩn và ít được chú ý

4.1. Dị ứng thực phẩm hoặc không dung nạp thức ăn

Một số người bị dị ứng hoặc không dung nạp lactose, gluten hoặc đạm sữa bò, dẫn đến phản ứng viêm tại niêm mạc ruột và dạ dày. Dù không phổ biến như các tác nhân khác, nhưng nếu ăn phải thực phẩm không phù hợp, hệ tiêu hóa sẽ phản ứng quá mức, tăng tiết dịch vị, gây đầy hơi, khó tiêu và ợ chua.

4.2. Thiếu hụt enzyme tiêu hóa

Enzyme tiêu hóa giúp phân giải thức ăn thành các phần tử nhỏ để hấp thụ. Khi cơ thể thiếu hụt enzyme (do bẩm sinh, do bệnh lý tụy hoặc do tuổi tác), thức ăn không tiêu hóa hết sẽ lên men, sinh khí, tạo áp lực trong dạ dày và đẩy ngược axit lên thực quản. Đây là một tác nhân gây ra ợ chua ít người nghĩ đến.

4.3. Rối loạn vi khuẩn đường ruột

Hệ vi sinh trong ruột đóng vai trò hỗ trợ tiêu hóa, hấp thu và bảo vệ lớp niêm mạc ruột. Khi bị mất cân bằng (thường do dùng kháng sinh dài ngày, ăn ít chất xơ), các vi khuẩn “xấu” phát triển, gây rối loạn lên men thức ăn, sinh khí, khiến áp lực dạ dày tăng và xuất hiện triệu chứng ợ chua kéo dài.

5. Cách giảm ợ chua từ nguyên nhân gốc

5.1. Điều chỉnh chế độ ăn khoa học

Ăn đúng bữa, không bỏ bữa sáng, ăn chậm, nhai kỹ, tránh thức ăn chua cay, nhiều dầu mỡ. Không ăn sát giờ ngủ và hạn chế đồ uống có ga, cồn. Ưu tiên ăn nhẹ vào buổi tối, đồng thời duy trì trọng lượng cơ thể ở mức hợp lý để giảm áp lực lên dạ dày.

5.2. Quản lý căng thẳng hiệu quả

Hãy dành thời gian nghỉ ngơi, ngủ đủ giấc và áp dụng các kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, yoga, thể dục nhẹ hoặc thiền. Tránh để tâm lý căng thẳng kéo dài vì điều này không chỉ gây ợ chua mà còn ảnh hưởng tới sức khỏe tổng thể.

5.3. Thăm khám để xử lý tận gốc tác nhân gây ra ợ chua

Nội soi dạ dày – thực quản, đo HRM, đo pH thực quản 24h, test HP, hoặc siêu âm ổ bụng là những xét nghiệm quan trọng giúp xác định nguyên nhân chính xác gây ợ chua. Nếu có bệnh lý nền như GERD, loét dạ dày hay nhiễm HP, bác sĩ sẽ chỉ định điều trị phù hợp và theo dõi lâu dài.

6. Khi nào nên đến bác sĩ?

Nếu bạn bị ợ chua kéo dài trên 2 tuần, dùng thuốc không cải thiện, hoặc kèm theo dấu hiệu như khó nuốt, buồn nôn, khàn giọng, nôn ra máu, sụt cân nhanh,… thì cần đến ngay cơ sở y tế. Đây có thể là dấu hiệu của các vấn đề tiêu hóa nghiêm trọng như ung thư thực quản, viêm loét dạ dày, hẹp thực quản hoặc loét xước thực quản.

Ợ chua không chỉ là một cảm giác khó chịu mà còn là dấu hiệu cảnh báo nhiều rối loạn trong cơ thể. Việc tìm ra đúng tác nhân gây ra ợ chua là bước đầu tiên quan trọng để ngăn ngừa bệnh lý phát triển. Một lối sống lành mạnh kết hợp cùng theo dõi y tế định kỳ chính là cách bảo vệ hệ tiêu hóa an toàn và bền vững.