Nuốt nghẹn do trào ngược: Những bệnh lý liên quan và cách xử lý
Trong những năm gần đây, tình trạng nuốt nghẹn do trào ngược dạ dày – thực quản ngày càng phổ biến, đặc biệt ở người trưởng thành. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu cũng như phương pháp khắc phục sẽ giúp người bệnh kiểm soát bệnh tốt hơn và hạn chế biến chứng nguy hiểm.
1. Thế nào là nuốt nghẹn do trào ngược?
Nuốt nghẹn là cảm giác khó khăn khi đưa thức ăn hoặc nước uống từ miệng xuống cổ họng và thực quản. Ở người mắc trào ngược dạ dày – thực quản (GERD), tình trạng axit và dịch vị trào ngược lên thực quản nhiều lần gây tổn thương niêm mạc, làm hẹp lòng thực quản, gây co thắt hoặc tạo sẹo. Kết quả là khi ăn uống, người bệnh có cảm giác thức ăn “mắc kẹt”, trôi chậm hoặc nghẹn ngay giữa ngực. Đây là một trong những triệu chứng khiến người bệnh cảm thấy khó chịu, lo lắng, thậm chí ảnh hưởng trực tiếp đến việc ăn uống và chất lượng cuộc sống.
Nuốt nghẹn có thể xuất hiện thoáng qua ở giai đoạn đầu, nhưng nếu kéo dài, nó không chỉ gây bất tiện mà còn là dấu hiệu cảnh báo biến chứng nghiêm trọng của bệnh trào ngược.
2. Vì sao trào ngược gây nuốt nghẹn?
Có nhiều cơ chế dẫn đến tình trạng này, trong đó có những vấn đề như:
2.1. Nuốt nghẹn do trào ngược làm tổn thương niêm mạc thực quản
Khi axit dạ dày thường xuyên trào lên, niêm mạc thực quản bị viêm, phù nề, dẫn đến viêm thực quản trào ngược. Niêm mạc sưng đỏ gây cản trở sự di chuyển của thức ăn, khiến người bệnh có cảm giác nuốt nghẹn.
2.2. Nuốt nghẹn do trào ngược gây hẹp thực quản
Một trong những biến chứng thường gặp của trào ngược mạn tính là sẹo hẹp thực quản. Khi các vết loét lành lại, chúng để lại sẹo, làm lòng thực quản thu hẹp dần. Tình trạng này khiến thức ăn khó đi qua, đặc biệt là thức ăn đặc, cứng.
2.3. Co thắt thực quản
Trào ngược kéo dài có thể làm thay đổi hoạt động co bóp của thực quản. Một số người gặp phải tình trạng co thắt bất thường, gây ra cảm giác nghẹn khi nuốt, ngay cả khi thức ăn nhỏ và mềm.
2.4. Biến chứng Barrett thực quản hoặc ung thư
Trong một số trường hợp hiếm nhưng nguy hiểm, trào ngược mạn tính có thể dẫn đến Barrett thực quản, thậm chí ung thư thực quản. Một trong những dấu hiệu cảnh báo chính là nuốt nghẹn kéo dài, tăng dần theo thời gian.
3. Triệu chứng đi kèm với nuốt nghẹn do trào ngược
Ngoài cảm giác khó nuốt, người bệnh thường gặp thêm nhiều triệu chứng khác của trào ngược dạ dày – thực quản, như:
Ợ nóng, nóng rát sau xương ức, nhất là sau bữa ăn.
Ợ hơi, ợ chua thường xuyên.
Cảm giác vướng ở cổ họng, như có dị vật mắc kẹt.
Ho khan kéo dài, khàn tiếng, viêm họng tái phát.
Đau ngực, khó chịu sau khi nằm xuống hoặc cúi người.
Buồn nôn, nôn ói, đặc biệt khi ăn quá no.
Sự kết hợp của các triệu chứng này không chỉ gây phiền toái mà còn làm người bệnh dễ lo âu, mất ngủ, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
4. Khi nào nuốt nghẹn do trào ngược trở nên nguy hiểm?
Không phải trường hợp nào cũng nghiêm trọng, nhưng nếu có các biểu hiện sau, người bệnh cần đi khám ngay:
Nuốt nghẹn xuất hiện thường xuyên, ngày càng nặng.
Sụt cân nhanh chóng mà không rõ nguyên nhân.
Nuốt nghẹn đi kèm đau tức ngực, nôn ra máu hoặc phân đen.
Nuốt nghẹn ngay cả với nước hoặc thức ăn mềm.
Đây có thể là dấu hiệu của biến chứng nặng như hẹp thực quản nghiêm trọng hoặc ung thư thực quản, cần được chẩn đoán và điều trị sớm.
5. Chẩn đoán nuốt nghẹn do trào ngược
Để xác định chính xác nguyên nhân, bác sĩ thường chỉ định các xét nghiệm và thủ thuật sau:
Nội soi thực quản – dạ dày: giúp quan sát trực tiếp niêm mạc thực quản, phát hiện viêm, loét, sẹo hẹp hoặc Barrett thực quản.
Chụp X-quang thực quản có cản quang: đánh giá hình dạng và đường đi của thức ăn khi nuốt.
Đo áp lực thực quản: kiểm tra hoạt động co bóp của cơ vòng và nhu động thực quản.
Đo pH thực quản 24 giờ: xác định mức độ trào ngược axit.
Những kết quả này giúp phân biệt nuốt nghẹn do trào ngược với các nguyên nhân khác như u bướu, bệnh thần kinh hoặc rối loạn cơ.
6. Cách điều trị nuốt nghẹn do trào ngược
Điều trị cần tập trung vào việc kiểm soát trào ngược và khắc phục biến chứng thực quản.
6.1. Thay đổi lối sống và chế độ ăn
Ăn chậm, nhai kỹ, chia nhỏ bữa ăn.
Tránh thức ăn cay, nhiều dầu mỡ, socola, cà phê, rượu bia.
Không nằm ngay sau khi ăn, nên kê gối cao khi ngủ.
Duy trì cân nặng hợp lý, tập luyện nhẹ nhàng như đi bộ, yoga.
6.2. Sử dụng thuốc
Một số nhóm thuốc thường được bác sĩ kê:
Thuốc ức chế bơm proton (PPI): giảm tiết axit, giúp niêm mạc thực quản lành nhanh.
Thuốc kháng H2: giảm acid nhưng tác dụng ngắn hơn PPI.
Thuốc kháng axit: giảm triệu chứng tức thì nhưng không có tác dụng lâu dài.
Thuốc hỗ trợ nhu động: giúp thức ăn di chuyển xuống dạ dày nhanh hơn.
6.3. Can thiệp ngoại khoa
Khi nuốt nghẹn do hẹp thực quản nặng, bác sĩ có thể tiến hành:
Nong thực quản: dùng bóng hoặc ống đặc biệt để mở rộng chỗ hẹp.
Phẫu thuật Nissen fundoplication: tăng cường chức năng cơ vòng thực quản dưới, ngăn ngừa trào ngược.
Cắt bỏ vùng tổn thương: trong trường hợp Barrett thực quản loạn sản hoặc ung thư giai đoạn sớm.
7. Biện pháp phòng ngừa nuốt nghẹn do trào ngược
Để hạn chế tình trạng này tái phát, người bệnh cần chủ động phòng ngừa:
Tuân thủ điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ, không tự ý bỏ thuốc.
Khám định kỳ nếu đã từng bị trào ngược kéo dài.
Giữ tinh thần thoải mái, tránh stress – một yếu tố làm bệnh nặng thêm.
Hạn chế hút thuốc lá, vì nicotine làm giãn cơ vòng thực quản dưới.
Uống đủ nước, bổ sung rau xanh và chất xơ để hệ tiêu hóa hoạt động tốt.
Nuốt nghẹn do trào ngược không chỉ là triệu chứng đơn thuần mà còn có thể là dấu hiệu cảnh báo biến chứng nguy hiểm của bệnh trào ngược dạ dày – thực quản. Người bệnh tuyệt đối không nên chủ quan khi thấy khó nuốt kéo dài, đặc biệt khi kèm theo sụt cân, đau tức ngực hoặc nôn ra máu.
Việc phát hiện sớm, kết hợp thay đổi lối sống và điều trị y khoa đúng cách sẽ giúp kiểm soát bệnh hiệu quả, ngăn ngừa biến chứng, đồng thời cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống.
