Hội chứng viêm ruột kích thích: Hiểu để kiểm soát hiệu quả

Theo thống kê, có đến 10–20% dân số thế giới từng trải qua các triệu chứng liên quan đến hội chứng viêm ruột kích thích. Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc bệnh cũng đang gia tăng do thói quen ăn uống, căng thẳng tâm lý và lối sống hiện đại. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về hội chứng này: nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng cũng như các biện pháp điều trị và phòng ngừa hiệu quả.

1. Hội chứng viêm ruột kích thích là gì?

Hội chứng viêm ruột kích thích (Irritable Bowel Syndrome – IBS) là một rối loạn chức năng mạn tính của đường tiêu hóa, ảnh hưởng trực tiếp đến ruột già. Mặc dù không gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng hội chứng này lại ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh vì các triệu chứng kéo dài, tái đi tái lại và dễ bị nhầm lẫn với nhiều bệnh lý tiêu hóa khác. Hội chứng này không có tổn thương thực thể rõ ràng khi nội soi nhưng gây ra nhiều triệu chứng khó chịu như đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài. Bệnh thường kéo dài nhiều năm, có giai đoạn nặng – nhẹ khác nhau và chịu ảnh hưởng bởi chế độ ăn uống, tâm lý cũng như thói quen sinh hoạt.

Khác với các bệnh lý đường ruột khác, IBS không gây viêm loét hay tổn thương cấu trúc của niêm mạc ruột. Tuy nhiên, do tính chất mạn tính, dai dẳng, bệnh có thể ảnh hưởng đến tâm lý, gây lo âu, stress và làm suy giảm đáng kể chất lượng cuộc sống.

2. Nguyên nhân gây bệnh

Đến nay, nguyên nhân chính xác gây hội chứng ruột kích thích vẫn chưa được xác định rõ. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng có nhiều yếu tố phối hợp góp phần hình thành bệnh, bao gồm:

Rối loạn nhu động ruột: Sự co bóp của ruột non và ruột già bất thường, lúc thì quá mạnh gây tiêu chảy, lúc thì chậm lại gây táo bón.

Tín hiệu thần kinh bất thường: Trục não – ruột đóng vai trò quan trọng trong IBS. Khi não và ruột mất sự điều hòa, các tín hiệu đau và cảm giác khó chịu dễ bị khuếch đại.

Stress và yếu tố tâm lý: Căng thẳng, lo âu, trầm cảm là yếu tố khởi phát hoặc làm nặng thêm triệu chứng của hội chứng viêm ruột kích thích.

Chế độ ăn uống: Một số thực phẩm như cà phê, rượu bia, đồ nhiều dầu mỡ, thức ăn cay nóng, chất tạo ngọt nhân tạo, sữa… có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng.

Nhiễm trùng đường ruột: Sau khi bị viêm dạ dày – ruột do vi khuẩn hoặc virus, một số người có nguy cơ phát triển IBS cao hơn.

Rối loạn hệ vi sinh đường ruột: Sự mất cân bằng giữa lợi khuẩn và hại khuẩn trong ruột có thể ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa.

3. Triệu chứng nhận biết bệnh gồm những gì?

Các triệu chứng của bệnh rất đa dạng, khác nhau ở từng người. Tuy nhiên, những dấu hiệu thường gặp nhất bao gồm:

Đau bụng, co thắt bụng: Cơn đau thường xuất hiện ở vùng bụng dưới, có thể giảm sau khi đi tiêu.

Thay đổi thói quen đại tiện:

Tiêu chảy nhiều lần trong ngày, phân lỏng.

Táo bón kéo dài, phân rắn, khó đi ngoài.

Một số trường hợp xen kẽ giữa tiêu chảy và táo bón.

Đầy hơi, chướng bụng, khó chịu sau ăn.

Cảm giác đi ngoài không hết phân, muốn đi thêm.

Chất nhầy trong phân.

Các triệu chứng ngoài tiêu hóa có thể gặp như: mệt mỏi, đau đầu, rối loạn giấc ngủ, lo âu.

Điều quan trọng là các triệu chứng trên thường kéo dài ít nhất 3 tháng trong vòng 6 tháng gần đây mới được coi là tiêu chuẩn chẩn đoán IBS.

4. Phân loại hội chứng viêm ruột kích thích

Dựa vào đặc điểm phân và thói quen đại tiện, hội chứng viêm ruột kích thích được chia thành 4 thể chính:

IBS-C: Chủ yếu táo bón.

IBS-D: Chủ yếu tiêu chảy.

IBS-M: Xen kẽ táo bón và tiêu chảy.

IBS-U: Không phân loại rõ ràng.

Việc phân loại giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp với từng bệnh nhân.

5. Hội chứng viêm ruột kích thích có nguy hiểm không?

Về bản chất, hội chứng viêm ruột kích thích không gây ung thư, không gây tổn thương vĩnh viễn cho ruột. Tuy nhiên, bệnh gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực:

Giảm chất lượng cuộc sống: Người bệnh luôn phải lo lắng về tình trạng đau bụng, rối loạn tiêu hóa, khó tập trung vào công việc và học tập.

Ảnh hưởng tâm lý: Lo âu, căng thẳng kéo dài có thể dẫn đến trầm cảm.

Dễ bị nhầm lẫn với bệnh khác: Các triệu chứng của IBS tương tự nhiều bệnh lý nặng hơn như viêm loét đại tràng, bệnh Crohn, ung thư đại trực tràng. Nếu chủ quan, người bệnh có thể bỏ lỡ thời điểm chẩn đoán chính xác.

6. Chẩn đoán hội chứng viêm ruột kích thích

Không có xét nghiệm đặc hiệu nào để chẩn đoán IBS. Thông thường, bác sĩ sẽ dựa vào:

Tiêu chuẩn Rome IV: Triệu chứng đau bụng lặp đi lặp lại ít nhất 1 ngày/tuần trong 3 tháng qua, kèm theo thay đổi thói quen đi tiêu.

Loại trừ bệnh lý khác: Thông qua xét nghiệm máu, siêu âm, nội soi đại tràng để loại bỏ khả năng viêm loét đại tràng, bệnh Crohn, nhiễm ký sinh trùng hoặc ung thư.

7. Điều trị hội chứng viêm ruột kích thích

Điều trị IBS chủ yếu nhằm kiểm soát triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống. Các biện pháp bao gồm:

7.1 Thay đổi chế độ ăn uống

Ăn nhiều chất xơ hòa tan (yến mạch, rau xanh, trái cây).

Hạn chế thực phẩm sinh hơi như đậu, bắp cải, hành.

Giảm thực phẩm giàu chất béo, caffeine, rượu bia.

Tránh ăn quá nhanh hoặc ăn quá no.

Có thể áp dụng chế độ ăn FODMAP thấp – hạn chế các loại thực phẩm lên men dễ gây đầy hơi.

7.2 Lối sống lành mạnh

Tập thể dục thường xuyên giúp cải thiện nhu động ruột.

Giữ tinh thần thoải mái, tránh stress.

Ngủ đủ giấc và điều độ.

7.3 Sử dụng thuốc (theo chỉ định bác sĩ)

Thuốc chống co thắt ruột để giảm đau bụng.

Thuốc nhuận tràng cho IBS-C.

Thuốc cầm tiêu chảy cho IBS-D.

Probiotic để cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê thuốc chống lo âu hoặc trầm cảm liều thấp.

7.4 Liệu pháp tâm lý

Trị liệu nhận thức hành vi (CBT).

Liệu pháp thư giãn, thiền, yoga.

Tư vấn tâm lý giúp giảm căng thẳng.

8. Phòng ngừa hội chứng viêm ruột kích thích

Không có cách phòng ngừa tuyệt đối IBS, nhưng bạn có thể giảm nguy cơ mắc hoặc hạn chế tái phát bằng cách ăn uống khoa học, cân bằng dinh dưỡng. Bên cạnh đó càn hạn chế thức ăn nhanh, nước ngọt có gas, rượu bia. Duy trì lối sống năng động, tập luyện thường xuyên. Quản lý stress bằng các hoạt động thư giãn và ngủ đủ giấc, tránh thức khuya cũng vô cùng cần thiết.

9. Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Người bệnh nên đi khám ngay nếu có các dấu hiệu cảnh báo như:Đi ngoài ra máu, sụt cân không rõ nguyên nhân. Hoặc các biểu hiện như sốt, mệt mỏi kéo dài, nôn ói, chán ăn, tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài không đáp ứng điều trị. Những triệu chứng này có thể gợi ý các bệnh lý nghiêm trọng hơn, cần được chẩn đoán chính xác.

Hội chứng viêm ruột kích thích là một rối loạn chức năng đường tiêu hóa mạn tính, tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát triệu chứng, thay đổi lối sống và chế độ ăn uống. Người bệnh cần kiên trì, kết hợp điều chỉnh tâm lý và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ để cải thiện tình trạng lâu dài. Sống khỏe mạnh, ăn uống khoa học, duy trì tinh thần tích cực chính là chìa khóa để kiểm soát hội chứng viêm ruột kích thích hiệu quả.