Các thuốc có thể gây tiểu không tự chủ

Tiểu không tự chủ không chỉ liên quan đến tuổi tác hay bệnh lý đường tiết niệu mà còn có thể là tác dụng phụ của nhiều loại thuốc thường được sử dụng hằng ngày. Việc nhận diện sớm các thuốc gây tiểu không tự chủ có vai trò quan trọng trong đánh giá và kiểm soát triệu chứng.

1. Các thuốc gây tiểu không tự chủ

Tiểu không tự chủ là tình trạng mất kiểm soát bàng quang, khiến nước tiểu bị rò rỉ ngoài ý muốn. Ngoài nguyên nhân do bệnh lý, do tuổi tác, sinh đẻ, nhiễm trùng… thì một số loại thuốc cũng có thể gây ra tình trạng này ở cả nam và nữ theo nhiều cơ chế khác nhau.

Bảng dưới đây liệt kê những nhóm thuốc gây tiểu không tự chủ thường gặp, cách chúng ảnh hưởng đến cơ thể và triệu chứng tiểu không kiểm soát:

1.1. Thuốc lợi tiểu

Ví dụ một số tên thuốc: hydrochlorothiazide (Esidrix, Hydrodiuril, Oretic), furosemide (Lasix), bumetanide (Bumex), triamterene + hydrochlorothiazide (Maxzide).
Cơ chế gây tiểu không tự chủ: Tăng lượng nước tiểu được thận tạo ra, từ đó khiến bàng quang phải chứa nhiều nước tiểu hơn.
Triệu chứng: Đi tiểu thường xuyên, bàng quang hoạt động quá mức có thể dẫn đến tiểu són khi gắng sức.

1.2. Thuốc giãn cơ và an thần

Một số tên thuốc gây són tiểu: diazepam (Valium), chlordiazepoxide (Librium), lorazepam (Ativan).
Cơ chế gây tiểu không tự chủ: Gây buồn ngủ, làm giãn cơ nói chung và giãn niệu đạo (ống tiểu), làm rối loạn khả năng giữ tiểu.
Triệu chứng: Đi tiểu thường xuyên, tiểu són khi gắng sức, không có ý thức muốn đi vệ sinh (chủ động đi tiểu kém)

1.3. Thuốc giảm đau gây nghiện

Tên thuốc gây són tiểu thuốc nhóm này là: oxycodone (Percocet), meperidine (Demerol), morphine
Cơ chế gây tiểu không tự chủ: Gây buồn ngủ, làm thư giãn bàng quang, khiến bàng quang giữ nước tiểu lâu hơn.
Triệu chứng: Không quan tâm đến việc đi vệ sinh, khó bắt đầu dòng nước tiểu, phải rặn khi đi tiểu, dòng nước tiểu yếu, rò rỉ giữa các lần đi tiểu, đi tiểu thường xuyên hoặc không kiểm soát.

Có thể cân nhắc đổi thuốc gây tiểu không tự chủ sang thuốc khác

1.4. Thuốc kháng histamin

Ví dụ một số tên thuốc gây són tiểu thuốc nhóm này: diphenhydramine (Benadryl), chlorpheniramine (Chlor-Trimeton)
Cơ chế gây tiểu không tự chủ: Làm bàng quang giữ nước tiểu, giảm phản xạ đi tiểu tự nhiên.
Triệu chứng: Tiểu không kiểm soát do bàng quang quá căng, hay còn gọi là tiểu không kiểm soát dạng tràn ra (overflow incontinence), ở trường hợp này bệnh nhân sẽ gặp phải tình trạng nước tiểu không kiểm soát khi bàng quang quá đầy.

1.5. Thuốc đối kháng alpha-adrenergic

Một số tên thuốc gây tiểu không tự chủ gồm: terazosin (Hytrin), doxazosin (Cardura)
Cơ chế gây tiểu không tự chủ: Thư giãn cơ ở lỗ thoát bàng quang (cơ vòng), khiến khả năng giữ nước tiểu suy giảm.
Triệu chứng: Rò rỉ nước tiểu khi ho, hắt hơi, cười hoặc tập thể dục, do cơ giữ nước tiểu yếu hơn.

1.6. Thuốc chống trầm cảm

Một số thuốc chống trầm cảm có thể làm yếu co bóp của bàng quang hoặc giảm cảm giác buồn đi tiểu, khiến bàng quang không rỗng hoàn toàn và làm tình trạng tiểu không kiểm soát, đặc biệt là dạng overflow (tiểu tràn do ứ nước) trở nên tệ hơn.

1.7. Thuốc ngủ/ thuốc an thần

Thuốc ngủ có thể làm bạn ngủ sâu hơn. Sở dĩ thuốc ngủ có mặt trong nhóm thuốc gây tiểu không tự chủ là do bạn sẽ không tỉnh dậy khi bàng quang đầy, đặc biệt là nếu bạn đã có sẵn tình trạng tiểu không kiểm soát vào ban đêm. Vì vậy, thuốc ngủ có thể làm tình trạng tiểu không kiểm soát vào ban đêm nặng hơn.

Thay vào đó, bác sĩ đôi khi gợi ý giảm caffeine, tập thói quen ngủ lành mạnh hơn và thử các phương pháp thư giãn tự nhiên để ngủ.

1.8. Thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors) & thuốc chẹn thụ thể angiotensin

Những thuốc này có thể thuộc nhóm thuốc gây tiểu không tự chủ là do làm giảm hoạt động cơ bàng quang và cơ cơ thắt niệu đạo, từ đó làm tăng tiểu không kiểm soát khi gắng sức. Ngoài ra ACE inhibitors (như Enalapril) có thể gây ho khan mạn tính, khi ho nhiều làm tăng rò rỉ nước tiểu khi gắng sức.

1.9. Estrogen (hormone dùng thay thế)

Các nghiên cứu cho thấy estrogen đường uống hoặc dán ngoài da có thể là thuốc gây tiểu không tự chủ do tăng nguy cơ tiểu không kiểm soát ở phụ nữ lớn tuổi.

1.10. Hydroxychloroquine

Có một trường hợp báo cáo cho thấy hydroxychloroquine có thể gây tiểu không kiểm soát ở người cao tuổi. Tình trạng này biến mất khi ngừng thuốc và tái xuất hiện khi dùng lại.

2. Lời khuyên khi nghi ngờ thuốc gây tiểu không tự chủ

Nhiều nhóm thuốc có thể gây ra hoặc làm nặng thêm tình trạng tiểu không kiểm soát thông qua cơ chế khác nhau. Các thuốc này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến cơ và thần kinh bàng quang, làm rối loạn khả năng giữ và đi tiểu, hoặc gây ứ nước tiểu dẫn đến tiểu không kiểm soát do tràn.

Nếu bạn nghi ngờ thuốc đang sử dụng là nguyên nhân khiến triệu chứng tiểu không kiểm soát xuất hiện hoặc trở nên trầm trọng hơn, hãy mô tả cụ thể các biểu hiện cho bác sĩ. Dựa trên tình trạng lâm sàng, bác sĩ có thể cân nhắc điều chỉnh liều, đổi thuốc gây tiểu không tự chủ sang thuốc khác hoặc lựa chọn phương pháp điều trị thay thế nhằm giảm tác dụng phụ này.

Khi đánh giá người bệnh, đặc biệt là người cao tuổi hoặc những trường hợp sử dụng nhiều thuốc cùng lúc, bác sĩ cần xem xét kỹ vai trò của thuốc đang dùng. Việc xác định sớm thuốc liên quan có ý nghĩa quan trọng trong kiểm soát triệu chứng và lựa chọn hướng điều trị phù hợp ngay từ đầu sẽ giúp bệnh nhân cảm thấy dễ chịu và tuân thủ thuốc tốt hơn.

Tóm lại, nhiều loại thuốc thường dùng có thể gây ra hoặc làm nặng thêm tình trạng tiểu không tự chủ thông qua các cơ chế khác nhau tác động lên bàng quang và cơ thắt niệu đạo. Vì vậy, khi xuất hiện triệu chứng tiểu không kiểm soát, người bệnh (đặc biệt là người cao tuổi hoặc dùng nhiều thuốc) cần được đánh giá lại các thuốc đang sử dụng. Việc nhận diện và điều chỉnh thuốc gây tiểu không tự chủ phù hợp sẽ giúp kiểm soát triệu chứng hiệu quả và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Nguồn tài liệu tham khảo: Webmd, Uspharmacist, Health