Tiêm vắc xin cúm: Hướng dẫn chi tiết cho trẻ em và người lớn
Tiêm vắc xin cúm là biện pháp đơn giản nhưng mang lại hiệu quả cao trong việc phòng ngừa các chủng virus cúm theo mùa. Việc tiêm phòng định kỳ giúp bảo vệ sức khỏe cho cả trẻ em và người lớn, đồng thời giảm nguy cơ lây lan bệnh trong cộng đồng.
1. Tìm hiểu về vắc xin cúm
1.1. Vắc xin cúm hoạt động ra sao trong cơ thể?
Vắc xin cúm là chế phẩm sinh học giúp cơ thể tạo ra kháng thể đặc hiệu chống lại các chủng virus cúm gây bệnh. Sau khi tiêm, vắc xin “huấn luyện” hệ miễn dịch nhận diện kháng nguyên của virus (thường là các protein bề mặt như hemagglutinin và neuraminidase).
Nhờ đó, khi cơ thể tiếp xúc với virus cúm thật, hệ miễn dịch sẽ nhanh chóng phản ứng, tiêu diệt virus trước khi chúng kịp gây bệnh. Vắc xin cúm không chứa virus sống toàn phần, nên không thể gây ra bệnh cúm, mà chỉ kích thích phản ứng miễn dịch một cách an toàn.
1.2. Những loại vắc xin cúm đang được sử dụng phổ biến
Hiện nay, tại Việt Nam và trên thế giới, hai nhóm vắc xin cúm thường được sử dụng gồm:
– Vắc xin cúm 3 chủng (Trivalent vaccine – TIV): Bảo vệ cơ thể trước hai chủng virus cúm A (H1N1, H3N2) và một chủng cúm B thường lưu hành trong mùa cúm hàng năm.
– Vắc xin cúm 4 chủng (Quadrivalent vaccine – QIV): Bổ sung thêm một chủng virus cúm B thứ hai, giúp mở rộng khả năng bảo vệ. Đây là loại vắc xin được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị sử dụng phổ biến trong chương trình tiêm chủng hiện nay.
2. Vì sao nên chủ động tiêm phòng cúm mỗi năm
2.1. Sự nguy hiểm của cúm mùa
Cúm mùa là bệnh nhiễm virus cấp tính đường hô hấp, thường gặp vào thời điểm giao mùa, đặc biệt từ tháng 9 đến tháng 3 năm sau. Dù phần lớn trường hợp có thể tự khỏi, cúm vẫn có thể gây biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, viêm tai giữa, viêm cơ tim hoặc thậm chí suy hô hấp ở người có sức đề kháng yếu.
Những nhóm có nguy cơ cao bị biến chứng nặng gồm trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người cao tuổi và người có bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch, hen phế quản…
2.2. Hiệu quả bảo vệ khi tiêm vắc xin cúm
Tiêm vắc xin cúm giúp giảm nguy cơ mắc bệnh từ 60-90%, tùy vào độ tương thích giữa vắc xin và chủng virus lưu hành trong năm đó. Khi được tiêm đúng lịch, cơ thể sẽ tạo ra lượng kháng thể đủ mạnh để:
– Ngăn ngừa nhiễm virus cúm hoặc giảm mức độ nặng nếu bị nhiễm.
– Giảm biến chứng nặng như viêm phổi, viêm phế quản, suy hô hấp.
– Giảm tỷ lệ nhập viện và tử vong ở nhóm nguy cơ cao.
2.3. Lợi ích cộng đồng khi duy trì tiêm chủng định kỳ
Khi một tỷ lệ lớn người dân được tiêm phòng cúm, cộng đồng sẽ hình thành “hàng rào miễn dịch”, giúp hạn chế sự lây lan của virus. Điều này đặc biệt quan trọng trong môi trường học đường, công sở hoặc gia đình có trẻ nhỏ và người già.
Duy trì tiêm vắc xin cúm định kỳ không chỉ bảo vệ bản thân mà còn:
– Giúp giảm áp lực cho ngành y tế trong mùa dịch cúm.
– Giúp ngăn chặn các đợt bùng phát cúm quy mô lớn.
– Bảo vệ nhóm người dễ tổn thương không thể tiêm chủng vì lý do sức khỏe.
3. Ai nên tiêm vắc xin cúm?
Vắc xin cúm là biện pháp phòng bệnh được khuyến nghị cho tất cả mọi người từ 6 tháng tuổi trở lên, giúp cơ thể hình thành kháng thể bảo vệ trước virus cúm đang lưu hành. Tuy nhiên, một số nhóm đối tượng cần được ưu tiên tiêm chủng hằng năm để giảm nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nặng, bao gồm:
– Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên: hệ miễn dịch còn non yếu nên dễ mắc cúm và gặp biến chứng như viêm phổi, viêm tai giữa, co giật do sốt cao.
– Phụ nữ mang thai: tiêm vắc xin cúm giúp bảo vệ sức khỏe của mẹ và truyền kháng thể miễn dịch cho thai nhi, giúp trẻ được bảo vệ trong những tháng đầu đời.
– Người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên): khả năng miễn dịch suy giảm khiến bệnh cúm dễ tiến triển nặng, thậm chí dẫn tới viêm phổi hoặc biến chứng tim mạch.
– Người mắc bệnh lý mạn tính: như tim mạch, tiểu đường, hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn, suy thận… nên tiêm phòng định kỳ để giảm nguy cơ nhập viện.
– Những người thường xuyên tiếp xúc với nhiều người như nhân viên y tế, giáo viên…
4. Nên tiêm vắc xin cúm vào thời điểm nào?
4.1. Khi nào nên tiêm để đạt hiệu quả cao nhất
Tại Việt Nam, cúm thường tăng mạnh từ tháng 9 đến tháng 4 năm sau. Vì vậy, nên tiêm vắc xin cúm trước mùa dịch khoảng 1-2 tháng để cơ thể kịp tạo miễn dịch.
– Người lớn và trẻ nhỏ khỏe mạnh: nên tiêm vào đầu mùa thu.
– Người cao tuổi, phụ nữ mang thai, người có bệnh mạn tính: nên tiêm sớm hơn theo tư vấn của bác sĩ.
– Ngoài ra có thể tiêm quanh năm nếu chưa tiêm trong 12 tháng gần nhất.
4.2. Có cần tiêm lại mỗi năm không?
Cần tiêm vắc xin cúm nhắc lại hàng năm vì hai lý do chính:
– Virus cúm liên tục biến đổi (thay đổi kháng nguyên): Chủng virus lưu hành năm nay có thể khác so với năm trước, khiến kháng thể cũ không còn hiệu quả.
– Hiệu lực bảo vệ giảm theo thời gian: Kháng thể tạo ra sau tiêm chỉ duy trì ở mức cao khoảng 6-12 tháng, sau đó sẽ giảm dần.
Do đó, tiêm nhắc lại vắc xin cúm hàng năm giúp cơ thể luôn được “cập nhật” miễn dịch mới nhất, đảm bảo hiệu quả bảo vệ tối đa trước các chủng virus cúm đang lưu hành.
5. Lưu ý sau khi tiêm vắc xin
5.1. Phản ứng thường gặp sau tiêm vắc xin cúm
Sau tiêm, cơ thể có thể xuất hiện một số phản ứng nhẹ, là dấu hiệu bình thường cho thấy hệ miễn dịch đang đáp ứng với vắc xin:
– Vị trí tiêm có thể hơi đau, sưng hoặc ửng đỏ nhẹ
– Có thể thấy hơi mệt, đau đầu và ê mỏi cơ sau tiêm
– Sốt nhẹ hoặc ớn lạnh
5.2. Khi nào cần liên hệ bác sĩ
Dù hiếm gặp, một số phản ứng nặng có thể xảy ra. Cần liên hệ ngay với bác sĩ hoặc đến cơ sở y tế gần nhất nếu có các dấu hiệu sau:
– Sốt cao kéo dài trên 38,5°C không giảm
– Sưng, đau, đỏ lan rộng tại vị trí tiêm
– Phát ban, khó thở, chóng mặt, mạch nhanh hoặc sưng môi – lưỡi
Sau khi tiêm, người tiêm nên được theo dõi tại cơ sở y tế ít nhất 30 phút để kịp thời xử trí nếu có phản ứng bất thường.
Tiêm vắc xin cúm là biện pháp đơn giản nhưng mang lại hiệu quả bảo vệ cao, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế biến chứng nặng ở mọi lứa tuổi. Chủ động tiêm phòng hằng năm không chỉ giúp bảo vệ bản thân mà còn góp phần tạo “lá chắn cộng đồng” trước virus cúm đang lưu hành.
