Trẻ bị nấm miệng: nguyên nhân, dấu hiệu, điều trị và phòng ngừa
Khi trẻ bị nấm miệng, bố mẹ thường lo lắng vì nhìn thấy những mảng trắng trong miệng, con khó bú và quấy khóc. Hiểu đúng nguyên nhân, nhận biết sớm dấu hiệu và biết cách xử lý khi trẻ bị nấm miệng sẽ giúp điều trị nhanh, tránh tái phát, đảm bảo trẻ ăn uống và phát triển tốt.
1. Nấm miệng là gì?
Nấm miệng do Candida albicans (thường gặp nhất) hoặc các loài Candida khác gây ra. Bình thường, nấm này tồn tại với số lượng nhỏ trong miệng, da và ruột nhưng không gây hại. Khi sự cân bằng vi khuẩn – nấm bị phá vỡ (ví dụ như sau khi dùng kháng sinh) hoặc môi trường khoang miệng ẩm ướt, nấm có thể phát triển quá mức tạo thành các mảng trắng, đỏ và gây khó chịu. Ở trẻ, vì đề kháng chưa hoàn thiện nên khả năng phát triển nấm cao hơn người lớn.
2. Vì sao trẻ dễ mắc nấm miệng?
– Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện: Trẻ sơ sinh chưa có hệ miễn dịch mạnh như người lớn, khả năng kiểm soát nấm kém hơn.
– Dùng kháng sinh: Kháng sinh tiêu diệt cả vi khuẩn tốt làm mất cân bằng hệ vi sinh, tạo điều kiện cho nấm phát triển.
– Cho bú và tiếp xúc mẹ – trẻ: Nếu mẹ có nhiễm nấm ở đầu vú hoặc vùng ngực, nấm có thể truyền qua lại giữa mẹ và trẻ trong lúc bú.
– Vật dụng chưa tiệt trùng: Núm vú giả, bình sữa, thìa nếu không được tiệt trùng đúng cách dễ chứa nấm.
– Bệnh lý nền: Trẻ có bệnh lý làm suy giảm miễn dịch hoặc bệnh lý chuyển hóa (ví dụ hiếm gặp như đái tháo đường) có nguy cơ cao hơn.
3. Dấu hiệu nhận biết nấm miệng ở trẻ nhỏ
Tuy không phải trẻ nào cũng có đủ nhưng dưới đây là các dấu hiệu điển hình của tình trạng nấm miệng ở trẻ:
– Các mảng trắng, dày và bám chặt ở lưỡi, lợi, má trong, vòm miệng; khi cố gắng lau có thể chảy máu.
– Trẻ khó chịu hoặc quấy khi bú, bú kém, nôn hoặc bỏ bữa vì đau.
– Góc miệng nứt nẻ, đỏ.
– Đỏ và viêm ở bên dưới các mảng trắng hoặc toàn miệng.
– Trong một vài trường hợp có thể kèm phát ban do Candida ở vùng sinh dục.
Lưu ý: Cặn sữa (sữa đóng màng) trên lưỡi dễ nhầm lẫn với nấm miệng nhưng có thể lau sạch dễ dàng, trong khi mảng nấm miệng thường bám chắc, có nền đỏ bên dưới.
4. Chẩn đoán và điều trị nấm miệng cho trẻ
4.1. Chẩn đoán khi nghi ngờ trẻ bị nấm miệng
Chẩn đoán thường dựa vào khám lâm sàng: Bác sĩ nhi sẽ nhìn thấy các mảng trắng đặc trưng. Trong trường hợp không rõ hoặc tái phát nhiều lần, bác sĩ có thể lấy mẫu và gửi làm xét nghiệm để xác định loại nấm. Đối với mẹ đang cho con bú, bác sĩ có thể kiểm tra đầu vú để xem có nhiễm nấm hay nhiễm khuẩn khác (ví dụ tụ cầu).
Xác định chính xác giúp lựa chọn thuốc điều trị phù hợp và tránh lạm dụng kháng sinh hay thuốc không cần thiết.
4.2. Điều trị khi trẻ bị nấm miệng
– Thuốc bôi/đặt tại chỗ: Đây là lựa chọn thường dùng cho trẻ em khỏe mạnh với nấm miệng khu trú. Thuốc phổ biến là Nystatin dạng dung dịch, bác sĩ sẽ kê, hướng dẫn nhỏ vào miệng trẻ nhiều lần trong ngày và duy trì theo đúng thời gian (thường 7 – 14 ngày tùy mức độ). Ở một số nơi có thể dùng gel miconazole dành cho trẻ lớn hơn nhưng cần tuân thủ hướng dẫn chuyên môn.
– Thuốc uống toàn thân: Chỉ dùng khi nhiễm nặng, lan rộng hoặc trẻ suy giảm miễn dịch; ví dụ fluconazole theo chỉ định bác sĩ. Không tự ý dùng thuốc đường uống mà phải có kê đơn và theo dõi.
Nếu bác sĩ nghi ngờ mẹ nhiễm nấm, mẹ cũng cần được điều trị (thuốc bôi hoặc thuốc uống theo chỉ định) để tránh lây nhiễm qua lại. Bác sĩ sẽ hướng dẫn cách bôi thuốc an toàn sau mỗi lần bú.
Lưu ý, bố mẹ không tùy tiện dùng thuốc bôi cho người lớn lên trẻ; dạng thuốc và liều lượng cho trẻ rất khác. Thêm nữa, miconazole gel có lưu ý an toàn ở trẻ sơ sinh (cần tránh nghẹt đường thở khi bôi gel lên lưỡi hoặc áp vào núm vú để cho trẻ bú), nên làm theo chỉ dẫn dược và bác sĩ. Tài liệu hướng dẫn kê đơn chuyên môn nhấn mạnh phải thận trọng khi dùng gel này ở trẻ rất nhỏ.
4.3. Biện pháp hỗ trợ điều trị nấm miệng cho trẻ tại nhà
Một số biện pháp hỗ trợ điều trị giúp giảm triệu chứng và hạn chế tái phát nấm miệng ở trẻ bố mẹ có thể áp dụng bao gồm:
– Vệ sinh đồ dùng: Tiệt trùng núm vú giả, bình sữa, thìa, đồ chơi… mỗi ngày.
– Giữ miệng khô thoáng: Lau nhẹ và sạch miệng trẻ sau bú, thay đồ lót ngực nếu bị ướt.
– Không tự bôi những dung dịch dân gian không rõ nguồn gốc khi chưa có chỉ định vì có thể gây tác dụng phụ.
– Một số nguồn tin đề xuất sử dụng sữa chua chứa men sống (probiotic) cho mẹ hoặc trẻ lớn như một biện pháp hỗ trợ cân bằng hệ vi sinh, nhưng chưa có bằng chứng đủ mạnh cho đề xuất này, bố mẹ nên hỏi bác sĩ trước khi thử.
5. Cách phòng ngừa để tránh tái phát nấm miệng ở trẻ
– Tiệt trùng núm vú giả, bình sữa và các dụng cụ tiếp xúc với miệng trẻ thường xuyên.
– Nếu trẻ đang dùng kháng sinh, trao đổi với bác sĩ về nguy cơ nấm; không tự ý cho ngưng kháng sinh.
– Nếu mẹ cho con bú, giữ núm vú khô, thay miếng lót thường xuyên, và điều trị mẹ nếu có triệu chứng đau, đỏ kéo dài.
– Người chăm sóc rửa tay thường xuyên trước khi chạm vào miệng trẻ.
6. Khi nào cần đưa trẻ đi khám nấm miệng ngay?
Bố mẹ nên đưa trẻ đi khám nếu:
– Trẻ sốt cao, quấy nhiều, bú kém đáng kể hoặc mất nước.
– Mảng trắng lan rộng, không cải thiện sau điều trị tại nhà hoặc tái phát nhiều lần.
– Trẻ có bệnh lý nền làm suy giảm miễn dịch hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.
– Mẹ và trẻ điều trị nhưng vẫn lây nhiễm chéo liên tục.
Trong những trường hợp này, bác sĩ nhi có thể làm xét nghiệm chi tiết hoặc điều trị toàn thân nếu cần.
Khi trẻ bị nấm miệng, quan trọng nhất là nhận biết sớm dấu hiệu, đưa trẻ đi khám để được chẩn đoán chính xác và điều trị theo hướng dẫn. Nếu trẻ bú mẹ, hãy kiểm tra và điều trị đồng thời cho mẹ để tránh lây nhiễm qua lại. Vệ sinh đồ dùng, rửa tay thường xuyên là biện pháp phòng ngừa nấm miệng cho trẻ hiệu quả. Nếu trẻ bú kém, sốt, hoặc tình trạng nấm miệng không cải thiện, cần đưa trẻ đến bác sĩ để được xử lý kịp thời.
