Trẻ dậy thì sớm có mãn kinh sớm không?

Dậy thì và mãn kinh là hai cột mốc sinh học tất yếu, gói gọn chu kỳ sinh sản của người phụ nữ. Khi xu hướng trẻ hóa độ tuổi dậy thì ngày càng gia tăng, một nỗi băn khoăn lớn được nhiều phụ huynh đặt ra là: Liệu trẻ dậy thì sớm có mãn kinh sớm không? Sự đối chiếu kỹ lưỡng giữa lý thuyết sinh học và các bằng chứng nghiên cứu y khoa đa chiều là cần thiết, vì vấn đề này không thể giải quyết chỉ bằng câu trả lời khẳng định hay phủ định.

1. Tuổi dậy thì có quyết định thời điểm mãn kinh không?

Để hiểu rõ mối liên hệ giữa hai giai đoạn này, trước hết chúng ta cần nắm bắt quy luật hoạt động của buồng trứng.

Bé gái khi chào đời đã sở hữu một “kho dự trữ” trứng cố định, khoảng 1 đến 2 triệu nang trứng. Khác với nam giới, cơ thể nữ giới không sản sinh thêm trứng mới mà số lượng này sẽ suy giảm dần theo thời gian. Đến thời điểm dậy thì, số lượng trứng còn lại ước tính khoảng 300 đến 400 quả. Khi kho dự trữ này cạn kiệt, người phụ nữ sẽ bước vào giai đoạn mãn kinh, thường rơi vào độ tuổi từ 45 đến 55.

Về mặt lý thuyết, nhiều người suy luận rằng nếu quá trình rụng trứng bắt đầu sớm (dậy thì sớm) thì quỹ trứng sẽ cạn kiệt nhanh hơn. Tuy nhiên, thực tế y khoa lại cho thấy nhiều góc nhìn phức tạp hơn thế.

2. Trẻ dậy thì sớm có mãn kinh sớm không?

Khi tìm hiểu liệu dậy thì sớm có mãn kinh sớm không, chúng ta cần nhìn nhận vấn đề dưới 2 góc nhìn: số liệu thống kê và cơ chế sinh học của từng cá thể.

2.1. Số liệu thống kê tỷ lệ rủi ro cao hơn ở nhóm dậy thì sớm

Khi quan sát trên quy mô dân số lớn, các nhà khoa học đã ghi nhận một xu hướng rõ rệt: những phụ nữ có kỳ kinh nguyệt đầu tiên (menarche) từ rất sớm thường có nguy cơ cao hơn phải đối mặt với tình trạng mãn kinh sớm.
Theo NPR dẫn lại nghiên cứu từ tạp chí Human Reproduction, phụ nữ có kinh nguyệt lần đầu vào năm 11 tuổi hoặc sớm hơn có nhiều khả năng sẽ mãn kinh trước tuổi 40. Cụ thể, nhóm này có nguy cơ mãn kinh sớm cao hơn 80% (nguy cơ tương đối) so với những người có kỳ kinh nguyệt đầu tiên muộn hơn.
Dữ liệu từ National Library of Medicine (NLM) cũng củng cố nhận định này khi chỉ ra rằng việc dậy thì sớm làm tăng nguy cơ mãn kinh sớm và mãn kinh trước tuổi lên tới 80%. Đáng lo ngại hơn, sự kết hợp giữa hai yếu tố “dậy thì sớm” và “không sinh con” có thể đẩy nguy cơ mãn kinh sớm tăng gấp 5 lần so với những phụ nữ dậy thì muộn và có từ hai con trở lên.
Theo Dr. Liji Thomas, MD (2024), mãn kinh sớm có nhiều khả năng xảy ra hơn ở những người dậy thì sớm. Để tiện so sánh, độ tuổi mãn kinh trung bình được ghi nhận trong các nghiên cứu này là 50 tuổi, tương ứng với độ tuổi dậy thì trung bình là 13 tuổi.

Những con số trên phản ánh mối liên quan mang tính thống kê xác suất. Điều này có nghĩa là người dậy thì sớm có “khả năng cao hơn” bị mãn kinh sớm, chứ không đồng nghĩa với việc “chắc chắn 100%” sẽ bị mãn kinh sớm.

2.2. Dậy thì sớm không nhất thiết làm buồng trứng hết trứng nhanh

Trái ngược với các con số thống kê có phần bi quan, các chuyên gia lâm sàng lại có cái nhìn lạc quan hơn dựa trên bản chất cơ chế sinh học của cơ thể nữ giới.

Chức năng của buồng trứng không bị ảnh hưởng trực tiếp bởi việc trẻ dậy thì sớm hay muộn. Các bác sĩ cho rằng không thể khẳng định cứ có kinh sớm thì sẽ mãn kinh sớm, bởi bản chất việc mất kinh phụ thuộc vào chức năng buồng trứng và số lượng trứng còn lại trong cơ thể.
Số lượng trứng thực tế của mỗi người phụ nữ là khác nhau, có thể cao hơn hoặc thấp hơn tùy mỗi người. Mãn kinh xảy ra khi kho trứng này cạn kiệt (hết trứng). Do đó, thời điểm mãn kinh đến sớm hay muộn phụ thuộc rất lớn vào “kho dự trữ” ban đầu và tốc độ suy giảm tự nhiên của buồng trứng, chứ không chỉ phụ thuộc vào thời điểm bắt đầu rụng trứng.

Dậy thì sớm có thể chỉ là một “dấu hiệu đi kèm” với các yếu tố nền tảng khác (như di truyền, nội tiết, sức khỏe chuyển hóa…) hơn là nguyên nhân trực tiếp rút ngắn tuổi thọ sinh sản.

3. Cách hạn chế nguy cơ mãn kinh sớm ở người dậy thì sớm

Nếu trẻ đã trải qua giai đoạn dậy thì sớm, chúng ta không thể thay đổi quá khứ. Tuy nhiên, thay vì lo lắng rằng có kinh sớm thì mãn kinh sớm, phụ nữ hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ sức khỏe sinh sản thông qua việc điều chỉnh lối sống.

Lập kế hoạch sinh sản chủ động: Theo Mishra (tác giả nghiên cứu trên tạp chí Human Reproduction), phụ nữ từng dậy thì sớm nên được thông báo về nguy cơ mãn kinh sớm để có sự chuẩn bị. Đặc biệt, nếu có ý định sinh con, họ nên cân nhắc thực hiện sớm hoặc tham khảo các phương pháp bảo tồn khả năng sinh sản, tránh tình trạng “trở tay không kịp” khi buồng trứng suy giảm chức năng sớm.
Duy trì lối sống lành mạnh: Một lối sống thiếu khoa học, chế độ ăn uống không đầy đủ chất dinh dưỡng hoặc sử dụng chất kích thích là những tác nhân thúc đẩy quá trình mãn kinh diễn ra nhanh hơn.
Kiểm soát bệnh lý nền: Dậy thì sớm thường đi kèm với nguy cơ cao về béo phì và rối loạn chuyển hóa. Việc kiểm soát tốt cân nặng và các chỉ số sức khỏe sẽ giúp duy trì sự ổn định của hệ nội tiết lâu dài.

Tóm lại, dù các nghiên cứu quốc tế cho thấy tỷ lệ rủi ro cao, nhưng việc dậy thì sớm có mãn kinh sớm không còn phụ thuộc vào cách mỗi người chăm sóc sức khỏe của chính mình. Hãy thăm khám định kỳ để luôn chủ động trước mọi thay đổi của cơ thể.

Nguồn tham khảo: National Library of Medicine (NLM), NPR, Dr. Liji Thomas, MD