Cảm giác khó nuốt khi ăn: Nguyên nhân và cách ngăn ngừa

Cảm giác khó nuốt khi ăn là một hiện tượng không hiếm gặp và có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi. Dù đôi khi chỉ xuất hiện thoáng qua, nhưng nếu tình trạng khó nuốt kéo dài hoặc tiến triển nặng hơn, người bệnh nên được thăm khám sớm để xác định nguyên nhân và điều trị kịp thời.

1. Hiểu đúng về hiện tượng khó nuốt

Đây có thể là dấu hiệu cảnh báo các rối loạn liên quan đến đường tiêu hóa trên, hệ thần kinh, cơ xương hoặc đơn giản chỉ là hệ quả của căng thẳng, lo âu. Trong đó, nguyên nhân phổ biến đến từ bệnh lý thực quản. Khó nuốt là tình trạng khi người bệnh cảm thấy đau rát, vướng, hoặc như bị mắc nghẹn trong cổ họng hoặc ngực khi nuốt thức ăn, nước uống hoặc thậm chí là nước bọt. Đây là một dạng rối loạn chức năng nuốt, y học gọi là “chứng khó nuốt” (dysphagia). Tình trạng này có thể xuất hiện ở mức độ nhẹ (cảm giác vướng thoáng qua), trung bình (phải cố gắng nuốt) hoặc nặng (không thể nuốt được, dễ sặc, nghẹn).

Khó nuốt không chỉ ảnh hưởng đến việc ăn uống, mà còn gây giảm chất lượng sống, mất cảm giác ngon miệng, thậm chí dẫn đến suy dinh dưỡng và các biến chứng hô hấp nếu không được điều trị kịp thời.

2. Các dạng khó nuốt thường gặp

Chứng khó nuốt thường được phân loại thành hai nhóm chính:

2.1. Khó nuốt do rối loạn ở miệng – hầu

Loại khó nuốt này thường xảy ra ở giai đoạn đầu của quá trình nuốt. Nguyên nhân thường liên quan đến tổn thương thần kinh hoặc cơ vùng hầu họng. Người bệnh cảm thấy khó đưa thức ăn từ miệng xuống họng và thực quản. Đặc điểm khi bị khó nuốt dạng này gồm: Dễ bị sặc khi ăn, đặc biệt là với chất lỏng. Khó khởi đầu quá trình nuốt, có thể kèm theo nói ngọng, giọng nói thay đổi. Dạng này thường gặp ở người lớn tuổi, người bị đột quỵ, Parkinson hoặc Alzheimer.

2.2. Khó nuốt do thực quản

Thường do vấn đề ở phần dưới của ống tiêu hóa, gây cản trở đường đi của thức ăn xuống dạ dày. Người bệnh cảm thấy thức ăn mắc lại giữa ngực hoặc cổ họng. Đặc điểm: Khó nuốt với thức ăn đặc trước, sau đó đến thức ăn lỏng. Người bệnh có cảm giác nặng ngực, đau sau xương ức. Đôi khi kèm ợ nóng, buồn nôn, nôn.

3. Nguyên nhân gây cảm giác khó nuốt khi ăn

Khó nuốt có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, từ đơn giản đến phức tạp. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến nhất:

3.1. Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)

Một trong những nguyên nhân thường gặp nhất. Axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản, gây viêm, phù nề hoặc loét thực quản. Điều này khiến thực quản co bóp kém và gây ra cảm giác khó nuốt, nghẹn thức ăn.

3.2. Cảm giác khó nuốt khi ăn do co thắt thực quản

Tình trạng thực quản co bóp không đều hoặc co thắt quá mức khiến thức ăn không thể đi xuống dễ dàng. Bệnh nhân thường cảm thấy đau ngực kèm khó nuốt.

3.3. Hẹp thực quản gây cảm giác khó nuốt khi ăn

Có thể do u lành, ung thư, sẹo do viêm hoặc biến chứng sau xạ trị. Hẹp làm cản trở dòng thức ăn, khiến người bệnh phải nuốt nhiều lần hoặc phải uống nước kèm mới nuốt được.

3.4. Rối loạn thần kinh cơ

Các bệnh lý như Parkinson, xơ cứng rải rác, đột quỵ, bệnh nhược cơ… có thể làm suy giảm khả năng phối hợp vận động của cơ vùng miệng, họng và thực quản.

3.5. Bướu cổ hoặc u vùng cổ họng

Khối u vùng cổ, tuyến giáp phì đại, hoặc u lành/ác tính vùng hầu họng cũng có thể chèn ép thực quản, gây khó nuốt.

3.6. Yếu tố tâm lý

Không ít trường hợp, đặc biệt ở người trẻ hoặc người hay lo âu, stress kéo dài, có thể gặp cảm giác khó nuốt mà không tìm thấy nguyên nhân thực thể rõ ràng. Đây là một biểu hiện của rối loạn lo âu hoặc hội chứng globus.

4. Dấu hiệu khó nuốt cần cảnh giác

Khó nuốt thoáng qua, đặc biệt khi ăn quá nhanh hoặc thức ăn khô, không phải là vấn đề nghiêm trọng. Tuy nhiên, bạn nên đến bác sĩ để kiểm tra sớm nếu xuất hiện các triệu chứng như: Khó nuốt ngày càng nặng. Nuốt đau, đặc biệt với thức ăn đặc. Sụt cân không rõ nguyên nhân, nôn ói, buồn nôn kéo dài. Ho hoặc sặc khi ăn uống, khàn tiếng kéo dài. Có cảm giác mắc thức ăn ở cổ/ngực thường xuyên. Ngoài ra, nếu người bệnh có tiền sử trào ngược, đột quỵ hoặc ung thư cũng cần lưu ý và thăm khám sớm.

5. Các phương pháp chẩn đoán nguyên nhân gây khó nuốt khi ăn

Để xác định nguyên nhân khó nuốt, bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp sau:

– Nội soi thực quản – dạ dày: Giúp quan sát lớp niêm mạc thực quản, dạ dày và tá tràng, phát hiện viêm loét, polyp, khối u hoặc hẹp thực quản.

– Chụp X-quang thực quản có Barium: Bệnh nhân uống chất cản quang, sau đó chụp X-quang để quan sát hình ảnh thực quản khi nuốt.

– Đo áp lực thực quản: Giúp đánh giá hoạt động co bóp và phối hợp của thực quản.

– Nội soi tai mũi họng: Có thể cần thiết nếu nghi ngờ nguyên nhân ở vùng họng hoặc thanh quản.

6. Cách điều trị và cải thiện tình trạng khó nuốt

Việc điều trị sẽ tùy thuộc vào từng nguyên nhân cụ thể gây ra tình trạng khó nuốt.

6.1. Với nguyên nhân do trào ngược dạ dày

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc giảm tiết acid. Đồng thời tư vấn người bệnh thực hiện ăn uống điều độ, tránh thức ăn cay, nhiều dầu mỡ. Không nằm ngay sau ăn, hạn chế rượu bia, cà phê.

6.2. Trong trường hợp do hẹp thực quản

Nong thực quản bằng bóng hoặc dụng cụ chuyên dụng thường được áp dụng. Có thể cần đến phẫu thuật nếu có khối u hoặc tổn thương thực thể.

6.3. Nếu do rối loạn vận động thực quản hoặc thần kinh

Dùng thuốc giãn cơ trơn thực quản, tập vật lý trị liệu ngăn rối loạn nuốt. Bệnh nhân cũng cần được điều trị bệnh lý nền như Parkinson, đột quỵ nếu có.

6.4. Nếu do nguyên nhân tâm lý

Bệnh nhân có thể được áp dụng liệu pháp tâm lý trị liệu hoặc dùng thuốc chống lo âu. Cần thay đổi lối sống, tăng cường nghỉ ngơi, giảm căng thẳng.

7. Một số biện pháp hỗ trợ cải thiện khó nuốt

Dưới đây là các gợi ý giúp cải thiện tình trạng khó nuốt mà bạn có thể tự chủ động thực hiện:

Ăn chậm, nhai kỹ, chia nhỏ bữa ăn

Uống nước trong khi ăn để dễ nuốt hơn

Tránh nói chuyện khi đang ăn để giảm nguy cơ sặc

Nằm nghiêng người bên trái sau ăn khoảng 15 phút để giảm trào ngược

Giữ cổ và đầu thẳng khi ăn để hỗ trợ dòng chảy của thức ănKhó nuốt khi ăn không phải là triệu chứng nên xem nhẹ, bởi nó có thể là biểu hiện của nhiều bệnh lý nguy hiểm, trong đó có cả ung thư đường tiêu hóa. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường, đi khám chuyên khoa và điều trị đúng cách là chìa khóa quan trọng giúp bạn bảo vệ sức khỏe.

Nếu bạn đang gặp khó khăn khi ăn uống, thường xuyên cảm thấy vướng, nghẹn hay phải uống nước để nuốt trôi thức ăn – đừng chần chừ. Hãy đến cơ sở y tế để được khám và tư vấn kịp thời. Việc chẩn đoán sớm không chỉ giúp điều trị hiệu quả mà còn ngăn chặn được nhiều biến chứng nguy hiểm trong tương lai.