Các dạng rối loạn tuyến yên và cách chẩn đoán, điều trị

Rối loạn tuyến yên là nhóm bệnh lý xảy ra khi tuyến yên bị tổn thương hoặc hoạt động bất thường. Tình trạng này có thể gây ra nhiều biểu hiện lâm sàng khác nhau, từ mệt mỏi, tăng cân bất thường cho đến những ảnh hưởng nghiêm trọng về tăng trưởng, sinh sản và chuyển hóa. Việc chẩn đoán và điều trị rối loạn tuyến yên đòi hỏi sự phối hợp giữa các phương pháp lâm sàng và cận lâm sàng. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu cụ thể các dạng rối loạn tuyến yên phổ biến, cách phát hiện sớm cũng như chiến lược điều trị hiệu quả giúp cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.

1. Tổng quan về tuyến yên và vai trò của tuyến này trong cơ thể

1.1 Tuyến yên là gì?

Tuyến yên là một tuyến nội tiết nhỏ, nặng khoảng 0,5 gram, nằm ở đáy não trong một hốc xương gọi là yên bướm. Dù kích thước rất nhỏ, tuyến yên lại đảm nhận vai trò điều tiết hầu hết các hormone quan trọng, ảnh hưởng đến sự phát triển, chuyển hóa, sinh sản và chức năng của nhiều tuyến khác như tuyến giáp, tuyến thượng thận, buồng trứng và tinh hoàn.

1.2 Các hormone do tuyến yên tiết ra

Tuyến yên gồm hai phần: thuỳ trước và thuỳ sau. Thuỳ trước tiết ra các hormone như: GH (hormone tăng trưởng), ACTH (kích thích vỏ thượng thận), TSH (kích thích tuyến giáp), FSH và LH (điều hòa sinh dục), PRL (prolactin kích thích sản xuất sữa). Thuỳ sau tiết ra oxytocin và ADH (hormone chống bài niệu). Rối loạn trong sản xuất các hormone này chính là nguyên nhân gây ra rối loạn tuyến yên.

Sự rối loạn hoạt động và chức năng của tuyến yên – một tuyến nội tiết nhỏ nhưng quan trọng – có thể gây ra hàng loạt vấn đề về sức khỏe.

2. Các dạng rối loạn tuyến yên phổ biến

2.1 Thiếu hụt hormone tuyến yên

Đây là tình trạng tuyến yên không sản xuất đủ một hoặc nhiều hormone cần thiết. Biểu hiện có thể bao gồm mệt mỏi, yếu cơ, giảm ham muốn tình dục, vô kinh, chậm phát triển ở trẻ em và rối loạn chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ.
Suy tuyến yên gồm 2 dạng là suy tuyến yên toàn phần và suy tuyến yên từng phần.
Suy tuyến yên toàn phần xảy ra khi tuyến yên mất hoàn toàn chức năng sản xuất hormone. Người bệnh có thể bị hạ đường huyết, tụt huyết áp, mệt mỏi kéo dài và các rối loạn nội tiết nghiêm trọng khác.
Trong nhiều trường hợp, tuyến yên chỉ bị giảm chức năng sản xuất một vài loại hormone. Ví dụ, thiếu hormone tăng trưởng ở trẻ sẽ khiến chiều cao phát triển chậm, trong khi thiếu ACTH dẫn đến giảm sản xuất cortisol từ tuyến thượng thận.

2.2 Thừa hormone tuyến yên

Trái ngược với thiếu hụt, một số rối loạn tuyến yên lại do sự sản xuất quá mức hormone, thường là hậu quả của các u tuyến yên lành tính.
– U tuyến yên tiết prolactin (prolactinoma): Đây là dạng phổ biến nhất của u tuyến yên, gây ra sự gia tăng bất thường hormone prolactin. Hậu quả có thể là rối loạn kinh nguyệt, tiết sữa bất thường ở phụ nữ và giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương ở nam giới.
– U tuyến yên tiết GH (gây to đầu chi): Nếu u tuyến yên tiết quá nhiều hormone tăng trưởng (GH), người bệnh sẽ mắc chứng to đầu chi ở người lớn hoặc phát triển quá mức ở trẻ em (bệnh khổng lồ). Các triệu chứng bao gồm tay chân to bất thường, hàm dưới phát triển, rối loạn chuyển hóa.

Suy tuyến yên có thể khiến người bệnh mệt mỏi, yếu cơ, rối loạn kinh nguyệt,…

3. Cách chẩn đoán rối loạn tuyến yên

3.1 Khám lâm sàng và tiền sử bệnh

Bác sĩ sẽ hỏi kỹ về các biểu hiện bất thường như tăng cân không rõ nguyên nhân, chậm phát triển chiều cao, rối loạn kinh nguyệt, mệt mỏi, yếu cơ, mất tập trung, thay đổi ngoại hình… Tiền sử các bệnh lý nội tiết cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra chẩn đoán ban đầu.

3.2 Xét nghiệm máu định lượng hormone

Việc đo nồng độ hormone như TSH, ACTH, GH, PRL, FSH, LH và cortisol trong máu giúp phát hiện bất thường trong hoạt động của tuyến yên. Đây là công cụ không thể thiếu trong quy trình chẩn đoán các rối loạn tuyến yên.

3.3 Chẩn đoán hình ảnh bằng phương pháp cộng hưởng từ (MRI)

Chụp cộng hưởng từ (MRI) sọ não là phương pháp hiệu quả để phát hiện u tuyến yên, nhất là các khối u nhỏ (microadenoma) có đường kính dưới 10mm mà không gây biểu hiện rõ rệt. MRI cũng giúp đánh giá mối liên quan giữa u tuyến yên và các cấu trúc lân cận như dây thần kinh thị giác.

4. Phương pháp điều trị hiệu quả các rối loạn tuyến yên

4.1 Điều trị rối loạn tuyến yên bằng phương pháp nội khoa

Sử dụng nội tiết tố thay thế là lựa chọn đầu tiên khi bệnh nhân bị thiếu hụt hormone. Tùy từng loại hormone bị thiếu, bác sĩ có thể kê đơn bổ sung các hormone như GH, cortisol, thyroxin, estrogen/progesterone hoặc testosterone. Với u tuyến yên tiết prolactin, thuốc dopamine agonists thường cho hiệu quả tốt trong việc ức chế tiết prolactin và làm nhỏ kích thước u.

4.2 Điều trị rối loạn tuyến yên bằng phương pháp phẫu thuật

Nếu khối u tuyến yên gây chèn ép thần kinh thị giác, gây ra các biểu hiện như giảm thị lực hoặc không đáp ứng với điều trị nội khoa, phương pháp phẫu thuật lấy u qua đường mũi có thể được các bác sĩ xem xét thực hiện. Kỹ thuật này ít xâm lấn và thường có thời gian hồi phục nhanh.
Trường hợp u tuyến yên tái phát hoặc không thể loại bỏ hoàn toàn bằng phẫu thuật, xạ trị có thể được áp dụng để tiêu diệt phần mô u còn sót lại. Tuy nhiên, xạ trị có thể gây tổn thương mô não lành nên chỉ được dùng khi thực sự cần thiết.

Điều trị với chuyên gia Nội tiết sẽ giúp kiểm soát các rối loạn ở tuyến yên, giúp người bệnh cải thiện chất lượng cuộc sống.

5. Theo dõi và phòng ngừa tái phát bệnh tuyến yên

5.1 Theo dõi định kỳ sau quá trình điều trị

Người bệnh cần tái khám định kỳ với bác sĩ chuyên khoa Nội tiết để kiểm tra nồng độ hormone và thực hiện chụp MRI đều đặn hoặc theo chỉ định của bác sĩ nhằm phát hiện sớm nguy cơ tái phát khối u tuyến yên. Việc duy trì điều trị nội tiết (nếu cần) cũng rất quan trọng.

5.2 Lối sống và dinh dưỡng hỗ trợ điều trị

Một chế độ ăn cân bằng, giàu dinh dưỡng, kết hợp luyện tập thể dục đều đặn và kiểm soát stress sẽ góp phần cải thiện hiệu quả điều trị rối loạn tuyến yên. Người bệnh cần tránh tự ý ngừng thuốc hoặc sử dụng sản phẩm bổ sung không rõ nguồn gốc.
Rối loạn tuyến yên là nhóm bệnh lý phức tạp nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát và điều trị nếu được phát hiện sớm. Việc nắm rõ các biểu hiện, chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời sẽ giúp người bệnh duy trì cuộc sống khỏe mạnh. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ rối loạn tuyến yên, hãy đến cơ sở y tế chuyên khoa Nội tiết để được tư vấn và điều trị đúng cách.