Ụ ngồi: Chức năng, bệnh lý thường gặp và cách điều trị hiệu quả

Ụ ngồi là một trong những phần xương quan trọng nhất của vùng chậu, nhưng lại ít được chú ý cho đến khi xuất hiện cơn đau khó chịu mỗi khi ngồi xuống. Đây là điểm tựa chính khi cơ thể ở tư thế ngồi, chịu trách nhiệm phân bố lực và hỗ trợ hoạt động của nhiều nhóm cơ. Chính vì vậy, hiểu rõ cấu tạo, vị trí và chức năng của ụ ngồi không chỉ giúp bạn biết cách bảo vệ sức khỏe hệ cơ xương khớp mà còn hạn chế nguy cơ gặp các bệnh lý như viêm bao hoạt dịch, rách gân hay chấn thương thể thao. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn khám phá chi tiết về cấu trúc này, từ giải phẫu, vai trò sinh lý đến các tình trạng bệnh thường gặp và cách điều trị phù hợp.

1. Định nghĩa và vị trí cơ bản của ụ ngồi

1.1. Ụ ngồi là gì?

Ụ ngồi là một phần lồi, thô ráp thuộc xương chậu, đóng vai trò như điểm tỳ quan trọng khi cơ thể ngồi xuống. Trong giải phẫu học, ụ ngồi là phần xương khá cứng cáp, được phủ bởi các lớp cơ, mỡ và da, giúp chịu lực và bảo vệ cấu trúc vùng mông dưới.

1.2. Ụ ngồi nằm ở đâu trên cơ thể?

Ụ ngồi nằm ở góc sau dưới của xương ngồi, ngay tại đáy chậu. Khi bạn ngồi trên bề mặt cứng, chính ụ ngồi – chứ không phải mông – là phần tiếp xúc và chịu phần lớn trọng lượng cơ thể. Vì vị trí sâu bên trong nên khi bình thường, nhiều người ít để ý đến nó, nhưng khi viêm hay tổn thương thì cảm giác đau sẽ rất rõ.

1.3. Tầm quan trọng của xương ngồi trong hoạt động hằng ngày

Vai trò lớn nhất của ụ ngồi là chịu lực khi ngồi, giúp phân tán trọng lượng từ cột sống xuống mặt phẳng tiếp xúc. Đồng thời, nó là điểm bám của nhiều nhóm cơ quan trọng, góp phần tạo nên các chuyển động của hông và chân. Mọi tư thế như ngồi làm việc, chạy bộ, đá bóng, leo cầu thang đều liên quan mật thiết đến cấu trúc này.

2. Giải phẫu chi tiết

2.1. Cấu trúc xương

Ụ ngồi có bề mặt thô ráp, hơi gồ ghề vì đây là vị trí bám của nhiều cơ và dây chằng. Về hình dạng, ụ ngồi không phẳng mà gồm nhiều diện nhỏ: mặt trong, mặt ngoài và phần đỉnh. Phần đỉnh thường lộ rõ nhất khi ngồi trên bề mặt cứng, dễ bị chèn ép nếu cơ thể thiếu lớp mô đệm.

2.2. Các cấu trúc liên quan

Dây chằng bám vào ụ ngồi

Một trong những dây chằng lớn và khỏe nhất bám vào vùng này là dây chằng cùng củ. Dây chằng này nối từ ụ ngồi lên xương cùng, giúp ổn định khung chậu và hỗ trợ các vận động của hông.

Các cơ bám vào ụ ngồi

Ụ ngồi là vị trí bám của nhóm cơ gân kheo – bao gồm cơ nhị đầu đùi, cơ bán gân và cơ bán mạc. Ngoài ra, cơ khép lớn cũng có một phần bám tại đây. Nhờ các cơ này, bạn có thể gập gối, duỗi hông, chạy, nhảy và thực hiện các vận động mạnh.

Túi hoạt dịch quanh ụ ngồi

Giữa ụ ngồi và các mô mềm xung quanh tồn tại một túi hoạt dịch nhỏ. Túi này hoạt động như lớp đệm, giúp giảm ma sát giữa xương và mô mềm khi ngồi hoặc vận động. Khi túi hoạt dịch bị kích thích quá mức, tình trạng viêm bao hoạt dịch sẽ xuất hiện.

3. Chức năng sinh lý và sinh cơ học của ụ ngồi

3.1. Chức năng chịu lực khi ngồi

Cơ quan này giữ vai trò như hai “chân đế” tự nhiên của cơ thể khi ở tư thế ngồi. Khi bạn ngồi xuống, trọng lượng từ cột sống được truyền xuống vùng chậu và dồn vào hai ụ ngồi. Nhờ vậy, cơ thể đạt trạng thái cân bằng và giảm áp lực lên cột sống thắt lưng.

3.2. Chức năng vận động của ụ ngồi

Do là nơi xuất phát của nhiều cơ quan trọng, phần này của xương ngồi góp phần vào các chuyển động mạnh của chi dưới. Đây là nền tảng cho các hoạt động như chạy nước rút, đá bóng, bật nhảy hay thậm chí là đứng lên – ngồi xuống. Nếu cấu trúc này bị tổn thương, hầu hết các vận động liên quan đến hông và chân sẽ bị hạn chế.

4. Các bệnh lý và chấn thương thường gặp ở ụ ngồi

4.1. Viêm bao hoạt dịch

Viêm bao hoạt dịch là tình trạng túi hoạt dịch tại ụ ngồi bị kích thích và viêm. Nguyên nhân phổ biến thường là do ngồi lâu trên bề mặt cứng, chấn thương lặp lại khi chơi thể thao hoặc va đập trực tiếp vào vùng mông dưới. Người bị viêm sẽ cảm thấy đau khi ngồi, cơn đau tăng khi chạy hoặc leo cầu thang. Một số trường hợp có thể kèm sưng hoặc nóng đỏ. Những người đi xe đạp đường dài, nhân viên văn phòng hoặc vận động viên chạy bộ là nhóm dễ mắc bệnh nhất.

4.2. Gãy xương

Dù hiếm gặp hơn nhưng gãy ụ ngồi vẫn có thể xảy ra, nhất là khi có chấn thương mạnh như ngã khi chơi thể thao hoặc tai nạn giao thông. Một số trường hợp gãy do mỏi cũng có thể hình thành khi người bệnh vận động cường độ cao kéo dài mà không có thời gian phục hồi.

4.3. Các vấn đề liên quan đến cơ gân kheo

Nhóm gân kheo bám trực tiếp vào ụ ngồi nên dễ chịu ảnh hưởng khi cấu trúc này bị tổn thương. Viêm điểm bám gân hoặc rách gân tại vị trí ụ ngồi là tình trạng thường gặp ở người chạy bộ hoặc vận động mạnh. Khi gân bị tổn thương, bệnh nhân cảm thấy đau sâu ở mông dưới, đặc biệt là khi gập người hoặc chạy.

5. Chẩn đoán và điều trị các bệnh lý ở phần đáy xương ngồi

5.1. Chẩn đoán bệnh

Để xác định nguyên nhân gây đau vùng đáy xương ngồi, bác sĩ sẽ thực hiện khám lâm sàng, kiểm tra khả năng vận động, mức độ đau và điểm đau khu trú. Các chẩn đoán hình ảnh được chỉ định như X-quang, MRI hoặc siêu âm giúp đánh giá chính xác tình trạng gân, xương và túi hoạt dịch. Trong đó, MRI đặc biệt hữu ích trong việc phát hiện viêm, rách gân hoặc chấn thương phần mềm quanh ụ ngồi.

5.2. Điều trị bệnh lý liên quan đến ụ ngồi

Phương pháp bảo tồn

Phần lớn trường hợp chỉ cần nghỉ ngơi hợp lý, hạn chế ngồi lâu, kết hợp chườm lạnh và dùng thuốc giảm đau. Vật lý trị liệu giúp phục hồi vận động, tăng độ linh hoạt của cơ gân kheo và cải thiện chức năng hông.

Can thiệp y tế

Trong những trường hợp đau kéo dài, bác sĩ có thể chỉ định tiêm vào túi hoạt dịch để giảm viêm nhanh chóng. Đây là phương pháp phổ biến ở người bị viêm bao hoạt dịch mạn tính vùng đáy xương ngồi.

Phẫu thuật

Phẫu thuật hiếm khi cần thiết, chủ yếu áp dụng khi bệnh nhân bị rách gân nặng, tổn thương kéo dài hoặc gãy ụ ngồi phức tạp.

Có thể thấy ụ ngồi là cấu trúc quan trọng, giúp cơ thể duy trì thăng bằng khi ngồi và đóng vai trò then chốt trong các vận động mạnh của chi dưới. Một khi bị viêm, tổn thương hoặc gãy, hoạt động hằng ngày của bạn sẽ bị ảnh hưởng đáng kể. Vì vậy, hiểu đúng về cấu tạo và chức năng của cơ quan này giúp bạn chủ động phòng tránh chấn thương. Để giảm nguy cơ gặp các bệnh lý liên quan đến ụ ngồi, bạn nên thay đổi tư thế thường xuyên khi ngồi lâu, sử dụng đệm ngồi mềm, tăng cường giãn cơ gân kheo và duy trì thói quen vận động hợp lý. Những biện pháp đơn giản này giúp bảo vệ sức khỏe hệ cơ xương khớp và hạn chế tối đa các tổn thương không mong muốn.