Lồi củ chày: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả
Lồi củ chày là tên gọi dân gian quen thuộc của bệnh Osgood-Schlatter, một dạng viêm tại vùng lồi xương trước xương chày. Tình trạng này thường xuất hiện ở trẻ em và thanh thiếu niên trong độ tuổi dậy thì, giai đoạn xương đang phát triển nhanh, nhất là ở những em thường xuyên chơi bóng đá, bóng rổ, chạy nhảy cường độ cao. Lồi củ chày không nguy hiểm nhưng gây đau, sưng và hạn chế vận động, ảnh hưởng đáng kể đến việc tập luyện và chất lượng cuộc sống. Nếu được nhận biết đúng và chăm sóc phù hợp, bệnh nhân có thể phục hồi hoàn toàn mà không để lại di chứng.
1. Lồi củ chày là gì?
1.1. Khái niệm lồi củ chày
Lồi củ chày thực chất là tình trạng viêm vùng lồi xương trước xương chày, ngay bên dưới xương bánh chè, nơi gân bánh chè bám vào. Cấu trúc này đóng vai trò truyền lực từ cơ tứ đầu đùi xuống cẳng chân, giúp thực hiện các động tác đá, chạy, nhảy hay đứng lên – ngồi xuống.
Khi khu vực này chịu áp lực lặp lại, sụn tại điểm bám bị kích thích, tạo ra phản ứng viêm. Trẻ trong độ tuổi phát triển mạnh rất dễ bị tác động vì xương, gân và sụn chưa hoàn thiện, từ đó làm tăng nguy cơ sưng đau vùng lồi củ chày.
1.2. Đối tượng thường gặp
Tình trạng này phổ biến nhất ở trẻ từ 10 – 16 tuổi, đặc biệt là trẻ tham gia thể thao cường độ cao. Ở giai đoạn này, cơ phát triển nhanh hơn xương nên lực kéo của cơ tứ đầu đùi lên gân bánh chè dễ gây vi chấn thương. Nam thường gặp nhiều hơn nữ do mức độ vận động mạnh hơn, nhưng với xu hướng thể thao học đường ngày càng tăng, tỷ lệ ở nữ giới cũng đang dần cao hơn.
2. Nguyên nhân gây lồi củ chày
2.1. Lực kéo lặp đi lặp lại từ cơ tứ đầu đùi
Trong quá trình chạy, bật nhảy hay thay đổi tốc độ đột ngột, cơ tứ đầu đùi hoạt động mạnh và kéo căng gân bánh chè. Lực kéo này truyền trực tiếp xuống điểm bám trước xương chày, tạo áp lực liên tục lên cấu trúc sụn chưa ổn định. Khi lực này lặp lại nhiều lần, sụn dễ bị tổn thương, dẫn đến viêm và đau.
2.2. Hệ cơ xương khớp của trẻ chưa hoàn thiện
Ở tuổi dậy thì, sự phát triển của xương dài diễn ra nhanh khiến gân và cơ phải thích nghi theo. Trong một số thời điểm, tốc độ phát triển không đồng đều, gân bị kéo căng quá mức tạo cảm giác căng tức và dễ bị vi chấn thương. Điều này khiến vùng lồi củ chày trở thành điểm yếu và dễ viêm hơn khi vận động.
3. Triệu chứng nhận biết lồi củ chày
3.1. Đau và sưng ngay phía dưới xương bánh chè
Triệu chứng điển hình là đau âm ỉ hoặc đau nhói vùng dưới gối. Cơn đau thường tăng khi chạy, bật nhảy, leo cầu thang, quỳ gối hoặc thực hiện các động tác cần co duỗi mạnh. Khi nghỉ ngơi, mức độ đau giảm rõ rệt.
3.2. Nhạy cảm, nóng đỏ hoặc nổi cục xương
Vùng lồi củ chày có thể trở nên nhạy cảm khi chạm vào, kèm theo cảm giác nóng nhẹ. Một số trường hợp xuất hiện cục lồi khá rõ dưới da, sờ vào đau. Đây là phản ứng viêm khiến mô quanh xương dày lên. Tình trạng này dù gây khó chịu nhưng đa phần không nguy hiểm và sẽ giảm dần khi trưởng thành.
4. Chẩn đoán lồi củ chày
4.1. Khám lâm sàng chẩn đoán lồi củ chày
Bác sĩ thường đánh giá dựa trên vị trí đau, mức độ sưng và khả năng vận động của người bệnh. Việc mô tả chính xác các hoạt động gây đau sẽ giúp định hướng chẩn đoán nhanh chóng.
4.2. Chẩn đoán hình ảnh
Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể chỉ định X-quang để loại trừ các bệnh lý khác ở gối như gãy xương, u xương hay tổn thương sụn. Hình ảnh thường cho thấy sự dày lên của lồi củ chày hoặc các điểm viêm quanh gân bánh chè.
5. Điều trị lồi củ chày
5.1. Điều trị bảo tồn
Đây là phương pháp chủ yếu cho các bệnh nhân bị viêm lồi củ chày. Phần lớn người bệnh hồi phục hoàn toàn sau vài tuần đến vài tháng khi áp dụng các biện pháp không xâm lấn.
Việc giảm bớt hoạt động chạy nhảy, hạn chế quỳ hoặc tập luyện quá sức giúp vùng viêm có thời gian hồi phục.
Chườm lạnh cũng giúp giảm đau rõ rệt. Mỗi lần chườm khoảng 15 – 20 phút, lặp lại vài lần trong ngày, đặc biệt sau khi vận động. Ngoài ra, đệm bảo vệ gối giúp hạn chế ma sát và giảm áp lực lên lồi củ chày.
5.2. Vật lý trị liệu
Các bài tập giãn cơ tứ đầu đùi và cơ gân kheo là cần thiết để giảm lực kéo lên gân bánh chè. Khi cơ linh hoạt và khỏe hơn, áp lực tại vùng lồi củ chày sẽ giảm đáng kể, đồng thời hạn chế nguy cơ tái phát. Một số bài tập tăng cường sức mạnh cơ quanh gối cũng được áp dụng để cải thiện khả năng chịu lực.
5.3. Sử dụng thuốc
Trong những giai đoạn đau nhiều, bác sĩ có thể kê thuốc giảm đau hoặc kháng viêm liều thấp. Thuốc chỉ giúp cải thiện triệu chứng tạm thời, không thay thế việc điều chỉnh hoạt động và tập luyện.
5.4. Phẫu thuật
Những người mắc bệnh này rất hiếm khi phải phẫu thuật. Phương pháp này chỉ được cân nhắc khi bệnh nhân đau kéo dài nhiều năm, không đáp ứng với điều trị bảo tồn và xuất hiện các mảnh xương lỏng lẻo gây đau liên tục. Phẫu thuật giúp loại bỏ phần mô gây chèn ép, tuy nhiên hầu hết bệnh nhân đều không cần đến.
6. Phòng ngừa lồi củ chày
6.1. Khởi động đúng cách
Trước mỗi buổi tập, nên dành thời gian khởi động kỹ để tăng độ linh hoạt cho cơ, giảm áp lực lên khớp gối. Việc làm nóng cơ thể giúp hạn chế các vi chấn thương có thể xảy ra trong quá trình vận động mạnh.
6.2. Tăng cường giãn cơ sau tập
Việc giãn cơ đều đặn giúp cơ tứ đầu đùi, cơ gân kheo và cơ bắp chân mềm mại hơn, tránh tình trạng căng kéo quá mức tại điểm bám của gân bánh chè. Đây là thói quen đơn giản nhưng rất hiệu quả trong phòng ngừa viêm lồi củ chày.
6.3. Điều chỉnh cường độ vận động
Nếu trẻ đang trong giai đoạn phát triển nhanh, phụ huynh và huấn luyện viên nên theo dõi sát sao thời gian tập luyện. Việc tăng cường độ từ từ giúp xương khớp thích nghi tốt hơn, giảm nguy cơ chấn thương.
7. Khi nào cần đi khám bác sĩ?
7.1. Đau kéo dài nhiều tuần hoặc ngày càng tăng
Nếu tình trạng đau lồi củ chày kéo dài nhiều tuần, không cải thiện dù đã nghỉ ngơi hoặc hạn chế vận động, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám. Mức đau tăng dần, sưng đỏ lan rộng hoặc xuất hiện dấu hiệu đi lại khó khăn cũng là cảnh báo cần được thăm khám sớm.
7.2. Bệnh ảnh hưởng đến khả năng sinh hoạt và học tập hàng ngày
Khi cơn đau làm trẻ không thể tập luyện, khó đi lại, đau nhiều khi leo cầu thang hoặc quỳ gối, bác sĩ sẽ đánh giá để đưa ra hướng điều trị phù hợp. Việc xử trí sớm giúp phòng tránh các biến chứng về lâu dài và duy trì hoạt động thể chất bình thường.
Lồi củ chày không phải là bệnh nguy hiểm nhưng có thể gây khó chịu kéo dài nếu không chăm sóc đúng cách. Phần lớn bệnh nhân bị Osgood-Schlatter hồi phục hoàn toàn nhờ điều trị bảo tồn, nghỉ ngơi hợp lý và tập luyện khoa học. Phụ huynh nên theo dõi các dấu hiệu đau, sưng dưới gối của trẻ, đặc biệt khi trẻ vận động thể thao cường độ cao. Khám sớm giúp kiểm soát triệu chứng tốt hơn và giúp trẻ duy trì lối sống năng động mà không lo đau nhức cản trở.
