Mupirocin là hoạt chất gì? Tác dụng và cách dùng

Ngày cập nhật: 01/12/2025

Chia sẻ:

Mupirocin là hoạt chất kháng khuẩn tại chỗ, hiệu quả với các nhiễm trùng da do vi khuẩn như Staphylococcus aureus và Streptococcus pyogenes, kể cả chủng MRSA. Bài viết cung cấp thông tin rõ ràng, đáng tin cậy về cơ chế tác động, cách sử dụng đúng, các phản ứng có thể gặp và lưu ý quan trọng khi dùng mupirocin – đặc biệt ở trẻ nhỏ, người suy thận hoặc phụ nữ mang thai. Người đọc sẽ hiểu được khi nào nên cân nhắc dùng hoạt chất này, cách tối ưu hiệu quả và tránh rủi ro không mong muốn, từ đó chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe da liễu cho bản thân và gia đình.

1. Mupirocin là hoạt chất gì?

Mupirocin là một hợp chất kháng khuẩn phổ hẹp, có nguồn gốc tự nhiên từ quá trình lên men của vi khuẩn Pseudomonas fluorescens. Khác với nhiều hoạt chất kháng khuẩn toàn thân, mupirocin được thiết kế để sử dụng tại chỗ – tức chỉ tác động trực tiếp lên vùng da hoặc niêm mạc được bôi, hạn chế hấp thu vào hệ tuần hoàn.

Hoạt chất này thường có mặt dưới dạng thuốc mỡ hoặc kem bôi ngoài da, với nồng độ phổ biến là 2%. Ngoài ra, còn có dạng chuyên biệt dành riêng cho niêm mạc mũi, nhằm loại bỏ vi khuẩn cư trú tại đây – đặc biệt là các chủng đề kháng như MRSA (Staphylococcus aureus kháng methicillin).

Điểm nổi bật của mupirocin nằm ở cơ chế tác động độc đáo: Theo Cơ quan Quản lý Dược phẩm Châu Âu (EMA, 2023), mupirocin ức chế enzyme isoleucyl-tRNA synthetase. Nhờ vậy, vi khuẩn không thể sinh trưởng và phát triển. Ở nồng độ thấp, mupirocin kìm hãm sự phát triển; ở nồng độ cao hơn, nó có khả năng tiêu diệt vi khuẩn.

Vì cơ chế này hoàn toàn khác biệt so với các nhóm kháng khuẩn thông thường, nên nguy cơ kháng chéo gần như không xảy ra – một lợi thế lớn trong bối cảnh đề kháng kháng sinh đang ngày càng gia tăng.

2. Mupirocin có tác dụng gì?

2.1. Đối với nhiễm khuẩn da nông

Mupirocin được khuyến cáo sử dụng trong các trường hợp điều trị các tổn thương da do hai loại vi khuẩn phổ biến: Staphylococcus aureus và Streptococcus pyogenes. Cụ thể, hoạt chất này hỗ trợ cải thiện:

Chốc lở: tình trạng nhiễm khuẩn da thường gặp ở trẻ em, biểu hiện bằng các vảy vàng, mụn nước vỡ ra và đóng vảy.
Viêm nang lông: viêm nhiễm ở nang lông, gây mẩn đỏ, sưng đau và đôi khi có mủ.
Đinh nhọt hoặc mụn mủ nhỏ: những tổn thương khu trú, sưng nóng và đau.
Nhiễm khuẩn thứ phát sau trầy xước, cắt, côn trùng cắn: khi da bị tổn thương, vi khuẩn dễ xâm nhập và gây viêm nhiễm.

Theo hướng dẫn của FDA, triệu chứng thường cải thiện sau 3–5 ngày nếu tuân thủ phác đồ. Tuy nhiên, nếu không thấy cải thiện trong thời gian này, cần xem xét lại nguyên nhân và phương pháp xử lý.

2.2. Trong khử khuẩn mũi

Một ứng dụng quan trọng khác của mupirocin là loại bỏ vi khuẩn S. aureus – đặc biệt là chủng MRSA – khỏi niêm mạc mũi. Nhiều người mang vi khuẩn này mà không có triệu chứng, nhưng lại có nguy cơ lây lan cho người khác, nhất là trong môi trường y tế hoặc cộng đồng.

Dạng mỡ bôi mũi chứa mupirocin giúp giảm đáng kể lượng vi khuẩn cư trú, từ đó góp phần ngăn ngừa lây nhiễm chéo. Đây là biện pháp dự phòng được áp dụng rộng rãi cho nhân viên y tế hoặc người có nguy cơ cao.

3. Cách dùng mupirocin như thế nào?

3.1. Liều lượng và tần suất

Bôi một lớp mỏng lên vùng da bị ảnh hưởng 2–3 lần mỗi ngày.
Thời gian điều trị thường kéo dài 5–10 ngày, tùy theo mức độ tổn thương.
Với mupirocin 5g dạng tuýp nhỏ, lượng dùng mỗi lần chỉ cần đủ phủ kín vùng tổn thương – thường chỉ cần một lượng nhỏ bằng hạt đậu.

Đối với dạng bôi mũi:

Bôi khoảng 0,25 g (nửa tuýp liều đơn) vào mỗi bên mũi.
Thực hiện 2 lần/ngày, liên tục trong 5 ngày.
Dùng ngón tay nhẹ nhàng ấn hai bên cánh mũi để hoạt chất lan đều trên niêm mạc.

có nguồn gốc tự nhiên từ quá trình lên men của vi khuẩn Pseudomonas fluorescens

3.2. Hướng dẫn sử dụng an toàn

Rửa sạch và lau khô vùng da trước khi bôi.
Rửa tay kỹ trước và sau khi thoa (trừ khi vùng điều trị chính là tay).
Không băng kín vùng bôi nếu không cần thiết – trừ khi có nguy cơ cọ xát hoặc nhiễm bẩn.
Không bôi mupirocin lên mắt, miệng hoặc vùng niêm mạc nhạy cảm (trừ khi dùng chế phẩm chuyên biệt cho mũi).
Không trộn chung với các sản phẩm bôi ngoài da khác.

Lưu ý: dù tổn thương đã đỡ, vẫn nên dùng đủ liệu trình để tránh tái phát hoặc hình thành chủng đề kháng.

4. Tác dụng phụ của mupirocin ra sao?

Phần lớn phản ứng liên quan đến mupirocin đều nhẹ và khu trú tại chỗ bôi. Các biểu hiện thường gặp bao gồm:

Cảm giác nóng rát, châm chích thoáng qua.
Ngứa, đỏ da hoặc khô da tại vùng điều trị.
Ban đỏ hoặc phù nhẹ.

Ít gặp hơn, có thể xuất hiện:

Viêm da tiếp xúc (do dị ứng với tá dược).
Thay đổi vị giác (khi dùng dạng bôi mũi).
Kích ứng niêm mạc mũi: khô, rát, chảy máu cam nhẹ.
Trong trường hợp hiếm, nếu xuất hiện tiêu chảy nặng, đau bụng dữ dội hoặc phát ban lan rộng, cần ngừng sử dụng và tìm kiếm hỗ trợ y tế.

Nếu triệu chứng kéo dài, nên đến cơ sở y tế để kiểm tra.

5. Lưu ý về mupirocin

5.1. Đối tượng cần thận trọng

Người suy thận: dạng thuốc mỡ chứa polyethylene glycol (PEG) – tá dược có thể hấp thu qua da tổn thương và đào thải qua thận. Khi dùng trên diện rộng hoặc vết thương hở ở người suy thận, cần cân nhắc kỹ.
Trẻ sơ sinh và trẻ dưới 2 tháng tuổi: chưa có đủ dữ liệu an toàn cho nhóm này. Chỉ dùng khi thật sự cần thiết và có hướng dẫn cụ thể.
Phụ nữ mang thai và cho con bú: mặc dù hấp thu toàn thân rất thấp, nhưng vẫn nên tham khảo ý kiến trước khi sử dụng.

5.2. Nguy cơ đề kháng và lạm dụng

Mặc dù mupirocin ít gây kháng chéo, nhưng sử dụng kéo dài hoặc không đúng cách vẫn có thể dẫn đến vi khuẩn đề kháng – đặc biệt là chủng MRSA có MIC cao (>500 mcg/mL). Vì vậy:

Không tự ý kéo dài liệu trình quá 10 ngày.
Không dùng để “phòng” nhiễm trùng trên da lành.
Nếu sau 2 đợt điều trị không hiệu quả, nên chuyển sang phương án khác (ví dụ: chlorhexidine). Nên tham vấn bác sĩ để đánh giá lại chẩn đoán và lựa chọn phác đồ phù hợp.

5.3. Tương tác và bảo quản

Mupirocin không nên phối hợp với các sản phẩm bôi ngoài khác vì có thể làm giảm hiệu quả hoặc gây kích ứng.
Bảo quản ở nhiệt độ phòng (<30°C), tránh ánh sáng trực tiếp và xa tầm tay trẻ em.
Không sử dụng sau ngày hết hạn in trên bao bì.

6. Câu hỏi thường gặp về mupirocin

6.1. Mupirocin có dùng được cho trẻ em không?

Có, nhưng cần phân biệt độ tuổi:

Dạng bôi da: dùng được cho trẻ từ 2 tháng tuổi trở lên.
Dạng bôi mũi: thường khuyến cáo cho trẻ từ 12 tuổi trở lên, do thiếu dữ liệu an toàn ở lứa tuổi nhỏ hơn.

Điểm nổi bật của mupirocin nằm ở cơ chế tác động độc đáo

6.2. Có thể dùng mupirocin 5g cho vết thương hở không?

Có thể, nhưng chỉ với vết thương nhỏ, nông và sạch. Không dùng cho vết bỏng, vết loét diện rộng hoặc tổn thương sâu – vì nguy cơ hấp thu tá dược PEG tăng cao, đặc biệt ở người suy thận.

6.3. Mupirocin có trị mụn trứng cá không?

Không. Mụn trứng cá chủ yếu liên quan đến Cutibacterium acnes – vi khuẩn không nhạy cảm với mupirocin. Hoạt chất này chỉ hiệu quả với S. aureus và S. pyogenes, nên không phù hợp cho điều trị mụn thông thường.

6.4. Dùng mupirocin bao lâu thì hết chốc lở?

Thông thường, tổn thương bắt đầu se khô và bong vảy sau 3–5 ngày. Tuy nhiên, nên tiếp tục dùng đủ 7–10 ngày để giảm nguy cơ tái phát do vi khuẩn còn sót lại.

6.5. Có cần băng kín sau khi bôi mupirocin không?

Không bắt buộc. Chỉ băng nếu vùng da dễ bị cọ xát, dính bụi bẩn hoặc ở vị trí khó giữ sạch. Băng kín có thể làm tăng hấp thu nhưng cũng dễ gây bí, ẩm – tạo điều kiện cho vi khuẩn khác phát triển.

Mupirocin là một phương pháp được chỉ định trong phác đồ điều trị cho các nhiễm khuẩn da nhẹ và khử khuẩn mũi MRSA – khi được sử dụng đúng cách, đúng đối tượng và đủ thời gian. Hiểu rõ về hoạt chất này giúp chủ động xử lý tổn thương da một cách an toàn, hiệu quả, đồng thời góp phần hạn chế nguy cơ đề kháng – một vấn đề sức khỏe cộng đồng ngày càng cấp thiết. Việc sử dụng mupirocin cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ, đặc biệt với các trường hợp nhiễm trùng da nặng hoặc có bệnh lý nền.