Nguyên nhân ung thư máu ở trẻ em và người lớn

Ung thư máu là một trong những bệnh lý ác tính nguy hiểm, có thể tiến triển âm thầm và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được phát hiện sớm. Việc tìm hiểu nguyên nhân ung thư máu không chỉ giúp nâng cao nhận thức phòng bệnh mà còn hỗ trợ người bệnh chủ động hơn trong tầm soát, chẩn đoán và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

1. Các yếu tố nguyên nhân ung thư máu

Ung thư máu là thuật ngữ chung để chỉ các bệnh ung thư ảnh hưởng đến máu, tủy xương và hệ bạch huyết, trong đó phổ biến nhất là bệnh bạch cầu. Đến nay, khoa học vẫn chưa xác định được một nguyên nhân duy nhất gây bệnh, nhưng đã ghi nhận nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ mắc ung thư máu.

1.1. Đột biến gen – nền tảng của nguyên nhân ung thư máu ác tính

Cốt lõi của nguyên nhân ung thư máu nằm ở các đột biến gen xảy ra trong tế bào tủy xương. ADN trong tế bào kiểm soát quá trình sinh trưởng, phân chia và chết đi của tế bào. Khi quá trình sao chép ADN xảy ra lỗi, các gen sinh ung thư có thể bị kích hoạt hoặc các gen ức chế khối u bị bất hoạt.

Một số bất thường nhiễm sắc thể thường gặp gồm chuyển vị nhiễm sắc thể (ví dụ nhiễm sắc thể Philadelphia trong ALL và CML), mất đoạn hoặc thêm đoạn nhiễm sắc thể. Những thay đổi này khiến tế bào máu tăng sinh mất kiểm soát và hình thành ung thư. Tuy nhiên, không phải người bệnh nào cũng có cùng kiểu đột biến gen, và phần lớn các đột biến này là mắc phải sau khi sinh, không di truyền.

1.2. Nguyên nhân gây ung thư máu ở người lớn

Ở người trưởng thành, nguyên nhân gây ung thư máu ở người lớn thường là sự kết hợp giữa đột biến gen và các yếu tố môi trường. Một số yếu tố nguy cơ đã được ghi nhận gồm:

Tiếp xúc với hóa chất độc hại như benzen trong môi trường công nghiệp, có khả năng gây tổn thương ADN của tế bào tạo máu.
Phơi nhiễm bức xạ liều cao, từ tai nạn hạt nhân hoặc một số phương pháp điều trị y tế.
Tuổi tác: Quá trình lão hóa khiến các lỗi sao chép gen tích tụ dần theo thời gian.
Tiền sử điều trị ung thư bằng hóa trị hoặc xạ trị, làm tăng nguy cơ phát triển bệnh bạch cầu thứ phát.

Cần lưu ý rằng có yếu tố nguy cơ không đồng nghĩa chắc chắn sẽ mắc bệnh, và nhiều trường hợp ung thư máu vẫn xuất hiện mà không tìm được nguyên nhân rõ ràng.

1.3. Nguyên nhân ung thư máu ở trẻ em

Nguyên nhân ung thư máu ở trẻ em hiện vẫn chưa được xác định chính xác. Phần lớn trẻ mắc bệnh bạch cầu không có yếu tố nguy cơ rõ rệt. Các yếu tố lối sống như ăn uống, vận động hay cân nặng – vốn ảnh hưởng đến ung thư ở người lớn – hầu như không đóng vai trò chính ở trẻ em.

Bệnh có liên quan đến các đột biến gen sớm trong tế bào tủy xương, đôi khi xảy ra từ giai đoạn bào thai. Một số ít trường hợp có liên quan đến yếu tố di truyền hoặc môi trường như bức xạ, hóa chất, nhưng đây là tình huống hiếm gặp.

1.4. Yếu tố di truyền và môi trường làm tăng nguy cơ

Một số hội chứng di truyền hiếm gặp có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư máu ở trẻ, bao gồm hội chứng Down, Li-Fraumeni, suy tủy xương, suy giảm miễn dịch hoặc hội chứng Noonan. Ngoài ra, trẻ có anh chị em ruột mắc bạch cầu cấp tính có nguy cơ cao hơn đôi chút, đặc biệt ở các cặp song sinh cùng trứng.

Bên cạnh đó, các yếu tố môi trường như bức xạ, hóa chất độc hại, nhiễm trùng hoặc tình trạng ức chế miễn dịch cũng được xem là yếu tố nguy cơ, dù không phải ai tiếp xúc cũng sẽ mắc bệnh.

2. Cách dự phòng ung thư máu

Ung thư máu, đặc biệt là các thể ác tính, thường liên quan đến nhiều yếu tố nguy cơ khác nhau. Dù y học hiện đại chưa thể loại bỏ hoàn toàn nguyên nhân ung thư máu nhưng việc chủ động phòng ngừa vẫn giúp giảm đáng kể khả năng mắc bệnh, cả ở trẻ em lẫn người lớn.

Bạn có thể phòng ngừa ung thư máu bằng cách:

Tránh xa thuốc lá và khói thuốc: Hút thuốc là một trong những nguyên nhân gây ung thư máu ở người lớn đã được chứng minh rõ ràng, nhất là bạch cầu tủy cấp. Các chất độc trong khói thuốc có thể làm tổn thương DNA của tế bào tạo máu, lâu dài dẫn đến ung thư máu ác tính. Việc bỏ thuốc và hạn chế hít phải khói thuốc thụ động là bước phòng ngừa quan trọng.
Hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại: Một số hóa chất như benzen, thuốc trừ sâu, dung môi công nghiệp được xem là nguyên nhân ung thư máu do khả năng gây tổn thương tủy xương. Người làm việc trong môi trường nguy cơ cao cần tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp bảo hộ. Với trẻ nhỏ, việc hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại trong sinh hoạt hằng ngày cũng góp phần giảm nguy cơ – yếu tố gián tiếp liên quan đến nguyên nhân ung thư máu ở trẻ em.
Theo dõi sức khỏe sau xạ trị hoặc hóa trị: Những người từng điều trị ung thư bằng xạ trị hoặc hóa trị có nguy cơ cao hơn mắc bạch cầu thứ phát sau này. Đây là nguyên nhân ung thư máu ác tính không thể tránh hoàn toàn, nhưng việc tái khám định kỳ, xét nghiệm máu thường xuyên sẽ giúp phát hiện sớm bất thường và can thiệp kịp thời.
Duy trì lối sống lành mạnh: Ăn uống cân bằng, tăng cường rau xanh, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, kết hợp vận động đều đặn giúp nâng cao miễn dịch và hỗ trợ tủy xương hoạt động ổn định. Dù không loại bỏ hoàn toàn nguyên nhân ung thư máu, lối sống lành mạnh vẫn là nền tảng quan trọng để phòng bệnh lâu dài.

Tóm lại, việc hiểu rõ nguyên nhân ung thư máu đóng vai trò quan trọng trong nâng cao nhận thức và chủ động bảo vệ sức khỏe. Dù khoa học chưa xác định được nguyên nhân cụ thể gây bệnh nhưng việc hạn chế tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ, duy trì lối sống lành mạnh và thăm khám định kỳ vẫn là những biện pháp cần thiết giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và phát hiện sớm để điều trị kịp thời.

Nguồn thông tin tham khảo: Bloodcancerunited.org, Moffitt.org, Cancer.org, Pfizer.com