Trong các bệnh lý tuyến giáp, tình trạng u giáp lành tính là một trong những vấn đề phổ biến, đặc biệt ở phụ nữ và người cao tuổi. Một câu hỏi thường gặp là liệu u giáp lành tính có liên quan đến tình trạng thiếu iod – yếu tố dinh dưỡng thiết yếu để tổng hợp hormone tuyến giáp hay không? Bài viết dưới đây sẽ phân tích sâu mối liên hệ giữa thiếu iod (iốt) và sự hình thành u lành tuyến giáp, đồng thời cung cấp thông tin cần thiết giúp người đọc hiểu rõ về cơ chế bệnh sinh cũng như các biện pháp phòng ngừa.

1. Tổng quan về u giáp lành tính và vai trò của iod đối với tuyến giáp

1.1 U giáp lành tính là gì?

U giáp lành tính là tình trạng xuất hiện một hoặc nhiều khối u trong tuyến giáp mà không có tính chất ác tính. Những khối u này có thể là các nhân giáp (nodule) đơn thuần, u dạng nang chứa dịch, hoặc tổn thương dạng mô đặc. Mặc dù không phải ung thư, u giáp lành tính vẫn có thể gây ra một số triệu chứng như cảm giác vướng cổ, khó nuốt, khàn tiếng hoặc cảm giác tức ở vùng cổ nếu kích thước u lớn. Trong nhiều trường hợp, u không gây triệu chứng và chỉ được phát hiện tình cờ khi siêu âm tuyến giáp.

Sự phát triển của u lành tuyến giáp chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố bao gồm di truyền, tuổi tác, nội tiết tố, đặc biệt là yếu tố môi trường và chế độ dinh dưỡng – trong đó thiếu iod là một yếu tố được nhắc đến thường xuyên trong các nghiên cứu.

U tuyến giáp lành tính là tình trạng xuất hiện một hoặc nhiều khối u trong tuyến giáp mà không có tính chất ác tính

1.2 Iod và vai trò sống còn trong chức năng tuyến giáp

Iod là nguyên tố vi lượng thiết yếu để tổng hợp hormone tuyến giáp, bao gồm thyroxine (T4) và triiodothyronine (T3). Tuyến giáp không thể sản xuất hormone nếu không có iod. Trong điều kiện bình thường, lượng iod được hấp thu qua đường ăn uống sẽ được tuyến giáp lấy và sử dụng để sản xuất hormone.

Khi lượng iod trong cơ thể không đủ, tuyến giáp phải hoạt động mạnh hơn để duy trì lượng hormone cần thiết. Điều này làm tăng quá trình nhân lên của tế bào tuyến giáp, dẫn đến phì đại và có thể hình thành các nhân giáp hoặc u giáp. Về lâu dài, nếu không được điều chỉnh, tình trạng thiếu iod kéo dài có thể dẫn đến bướu cổ, một biểu hiện điển hình của rối loạn chức năng tuyến giáp do thiếu vi chất.

Iod là nguyên tố vi lượng thiết yếu để tổng hợp hormone tuyến giáp

2. Mối liên hệ giữa thiếu iod và sự hình thành u giáp lành tính

Thiếu iod được xem là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến bướu cổ đơn thuần và hình thành các u giáp lành tính. Khi cơ thể không được cung cấp đủ iod, nồng độ hormone tuyến giáp giảm xuống, kích thích tuyến yên tiết ra nhiều hormone TSH (thyroid-stimulating hormone). TSH là hormone có tác dụng kích thích tuyến giáp hoạt động mạnh hơn, thúc đẩy sự tăng sinh của các tế bào tuyến giáp nhằm bù đắp cho lượng hormone bị thiếu hụt.

Sự kích thích kéo dài bởi TSH khiến mô tuyến giáp tăng sinh bất thường, không đồng đều và hình thành các nhân giáp đơn độc hoặc đa nhân. Theo thời gian, một số nhân này phát triển thành các u giáp lành tính, có thể là dạng nang chứa dịch hoặc u đặc.

Ngoài ra, tình trạng thiếu iod cũng làm tăng sự sinh sản các gốc tự do trong tế bào tuyến giáp, từ đó thúc đẩy quá trình đột biến DNA và tăng trưởng không kiểm soát của các tế bào tuyến, càng làm gia tăng nguy cơ hình thành các khối u tuyến giáp.

Nhiều nghiên cứu dịch tễ đã cho thấy tỷ lệ mắc u tuyến giáp lành cao hơn rõ rệt ở các vùng có tỷ lệ thiếu iod trong dân cư cao. Tại một số quốc gia chưa có chính sách bổ sung iod hiệu quả vào muối ăn hoặc thực phẩm, tỷ lệ mắc bướu cổ và u giáp lên tới hơn 30% dân số. Khi các chương trình bổ sung iod được triển khai, tỷ lệ này giảm đáng kể, khẳng định mối liên hệ trực tiếp giữa thiếu iod và sự hình thành u lành tuyến giáp.

3. Giải pháp phòng ngừa u giáp lành tính liên quan đến thiếu iod

3.1 Bổ sung iod đúng cách và khoa học

Biện pháp phòng ngừa u lành tuyến giáp hiệu quả nhất là đảm bảo cung cấp đủ iod cho cơ thể. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo người trưởng thành nên bổ sung khoảng 150 microgam iod mỗi ngày, phụ nữ mang thai cần từ 220-250 microgam để đáp ứng nhu cầu tăng cao trong thời kỳ thai sản.

Cách bổ sung iod phổ biến và hiệu quả là sử dụng muối ăn đã được i-ốt hóa. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng iod dễ bay hơi khi tiếp xúc với nhiệt và ánh sáng. Do đó, nên bảo quản muối iod trong hộp kín, tránh để gần bếp hoặc dưới ánh sáng mặt trời. Khi nấu ăn, nên cho muối vào món ăn sau cùng để tránh mất iod do nhiệt độ cao.

Ngoài muối iod, iod cũng có thể được cung cấp từ thực phẩm như hải sản (cá biển, tôm, rong biển), sữa và trứng. Tuy nhiên, ở một số vùng núi hoặc vùng sâu vùng xa, chế độ ăn thường thiếu các nguồn thực phẩm giàu iod do điều kiện địa lý, khiến người dân dễ bị thiếu iod mãn tính.

Bổ sung iốt đúng cách

3.2 Tầm soát sớm và theo dõi các u tuyến giáp lành tính

Dù được xác định là lành tính, u giáp vẫn cần được theo dõi định kỳ bằng siêu âm và xét nghiệm hormone tuyến giáp để kiểm soát kích thước và hoạt động của tuyến. Nếu kích thước u tăng nhanh, gây chèn ép hoặc có dấu hiệu nghi ngờ, bác sĩ có thể chỉ định chọc hút tế bào bằng kim nhỏ (FNA) để xác định bản chất của khối u.

Việc tầm soát định kỳ cũng giúp phát hiện sớm các rối loạn chức năng tuyến giáp do thiếu iod, từ đó có hướng điều trị và bổ sung dinh dưỡng kịp thời. Ở trẻ em, việc thiếu iod kéo dài không chỉ gây bướu cổ mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển trí tuệ và thể chất. Do đó, việc đảm bảo iod đầy đủ trong khẩu phần ăn là một ưu tiên hàng đầu trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

U giáp lành tính là bệnh lý thường gặp, có thể phát triển âm thầm trong nhiều năm và chịu tác động từ nhiều yếu tố, trong đó thiếu iod là nguyên nhân quan trọng hàng đầu. Việc thiếu iod kéo dài gây rối loạn sản xuất hormone tuyến giáp, từ đó thúc đẩy sự hình thành các nhân giáp và u giáp lành tính thông qua cơ chế tăng sinh bù trừ.

Để phòng ngừa u lành tuyến giáp hiệu quả, việc bổ sung iod đúng cách thông qua chế độ ăn hàng ngày là rất cần thiết. Đồng thời, việc tầm soát định kỳ và theo dõi tình trạng tuyến giáp cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh lý này. Trong bối cảnh hiện nay, khi iod đã được bổ sung rộng rãi vào muối ăn, việc duy trì thói quen sử dụng muối iod đúng cách và đảm bảo khẩu phần ăn đầy đủ dinh dưỡng sẽ là chìa khóa quan trọng để bảo vệ tuyến giáp khỏe mạnh cho cả cộng đồng.