Dấu hiệu suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ và cách khắc phục

Suy dinh dưỡng thấp còi là tình trạng phổ biến ở trẻ em, đặc biệt trong những năm đầu đời. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến chiều cao mà còn tác động đến sự phát triển trí tuệ, khả năng miễn dịch và tương lai của trẻ. Nhận biết sớm các dấu hiệu suy dinh dưỡng thấp còi và có phương pháp can thiệp đúng cách là giải pháp then chốt để giúp trẻ phát triển toàn diện.

1. Suy dinh dưỡng thấp còi là gì?

Suy dinh dưỡng thấp còi là tình trạng trẻ có chiều cao theo tuổi thấp hơn chuẩn trung bình của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Nguyên nhân chính là do trẻ bị thiếu dinh dưỡng liên tục trong giai đoạn 1000 ngày đầu tiên, tính từ thời điểm mang thai đến lúc trẻ được 2 tuổi. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến hình thể mà còn gây ra những hệ lụy lâu dài như chậm phát triển nhận thức, học tập kém, giảm khả năng lao động và tăng nguy cơ mắc bệnh mạn tính khi trưởng thành.

2. Những yếu tố làm gia tăng nguy cơ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ, trong đó phổ biến nhất gồm:

– Thiếu dinh dưỡng kéo dài: Trẻ không được cung cấp đủ năng lượng, chất đạm, vi chất như kẽm, sắt, vitamin D…

– Mẹ bầu thiếu dưỡng chất khi mang thai: Dinh dưỡng trong thai kỳ đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của thai nhi. Nếu mẹ bị suy dinh dưỡng, thai nhi cũng có nguy cơ bị chậm tăng trưởng trong tử cung.

– Mắc bệnh lý kéo dài: Các bệnh tiêu hóa, hô hấp, nhiễm trùng tái phát… khiến cơ thể trẻ khó hấp thu dinh dưỡng hoặc mất năng lượng nhiều hơn.

– Vệ sinh môi trường kém: Trẻ dễ bị nhiễm khuẩn đường ruột, giun sán, tiêu chảy… dẫn đến tình trạng thiếu dinh dưỡng kéo dài.

– Thiếu chăm sóc và kích thích phát triển sớm: Ngoài dinh dưỡng, việc thiếu tình cảm, thiếu vận động, thiếu tiếp xúc cũng ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ.

3. Biểu hiện thường gặp khi trẻ bị thấp còi do suy dinh dưỡng

Việc nhận biết sớm các dấu hiệu suy dinh dưỡng ở trẻ là yếu tố then chốt giúp cha mẹ có hướng can thiệp kịp thời, nhằm cải thiện sự phát triển thể chất và trí tuệ cho con. Dưới đây là những biểu hiện phổ biến cần đặc biệt lưu tâm:

3.1. Trẻ chậm tăng chiều cao

Đây là dấu hiệu rõ rệt nhất và dễ quan sát nhất ở trẻ suy dinh dưỡng. So với chuẩn tăng trưởng do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo, trẻ thấp còi thường có chiều cao theo tuổi dưới -2 độ lệch chuẩn (Z-score). Trẻ có thể nhỏ bé hơn đáng kể so với bạn đồng trang lứa, hoặc chiều cao tăng rất chậm theo thời gian. Nếu trong nhiều tháng liên tiếp mà chiều cao gần như không thay đổi, cha mẹ cần đưa trẻ đi thăm khám để kiểm tra tình trạng dinh dưỡng.

3.2. Nhẹ cân so với tuổi

Bên cạnh chiều cao, cân nặng cũng là chỉ số quan trọng phản ánh tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Trẻ suy dinh dưỡng thường có cân nặng thấp hơn chuẩn so với tuổi. Tuy nhiên, có một số trường hợp trẻ có cân nặng bình thường hoặc chỉ hơi thấp nhưng vẫn bị thấp còi. Nguyên nhân là do chế độ ăn thiếu hụt vi chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển chiều cao, hoặc do trẻ mắc bệnh kéo dài làm ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ.

3.3. Trẻ dễ rơi vào trạng thái thiếu sức sống, phản xạ kém

Trẻ suy dinh dưỡng thường ít năng lượng, dễ mệt, ngại vận động. Trẻ có thể biểu hiện uể oải, không hào hứng chơi đùa, kém phản xạ hoặc chậm chạp trong các hoạt động thường ngày. Nhiều trẻ còn ngủ nhiều hơn bình thường, không thích giao tiếp, học hỏi hay khám phá xung quanh. Đây là biểu hiện của việc thiếu năng lượng và vi chất cần thiết cho hoạt động của hệ thần kinh trung ương.

3.4. Hay ốm vặt, sức đề kháng kém

Hệ miễn dịch của trẻ thường bị suy yếu do thiếu dưỡng chất, đặc biệt là kẽm, sắt, vitamin A, D… Trẻ dễ mắc các bệnh lý nhiễm trùng như cảm cúm, ho, sốt, viêm phế quản, viêm phổi, tiêu chảy. Đáng chú ý, tần suất mắc bệnh của trẻ thường nhiều hơn bình thường và thời gian phục hồi cũng kéo dài hơn. Việc ốm vặt liên tục khiến trẻ càng khó hấp thu dinh dưỡng, tạo thành một vòng luẩn quẩn.

3.5. Rối loạn tiêu hóa kéo dài

Một trong những nguyên nhân sâu xa khiến trẻ bị suy dinh dưỡng là hệ tiêu hóa kém hoạt động. Trẻ thường xuyên bị tiêu chảy, táo bón, phân sống, đầy bụng, chướng hơi… khiến việc hấp thu dưỡng chất bị cản trở nghiêm trọng. Nếu tình trạng này kéo dài, dù trẻ có ăn đủ bữa cũng khó đạt được tăng trưởng như mong muốn. Ngoài ra, các rối loạn tiêu hóa còn khiến trẻ chán ăn, biếng ăn, càng làm trầm trọng thêm tình trạng suy dinh dưỡng.

3.6. Trẻ có biểu hiện da dẻ thiếu sức sống, tóc xơ xác, dễ rụng

Thiếu hụt các vi chất quan trọng như sắt, kẽm, vitamin nhóm B và A sẽ biểu hiện rõ trên làn da và mái tóc của trẻ. Trẻ suy dinh dưỡng thường có da nhợt nhạt, xanh xao, khô ráp. Tóc của trẻ thường mảnh, xơ, dễ gãy và rụng, nhất là vùng gáy. Một số trẻ còn có biểu hiện bong tróc da ở các vùng như khuỷu tay, đầu gối, nứt nẻ môi – đây đều là dấu hiệu của việc thiếu vi chất trầm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe làn da.

4. Cách khắc phục suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ

Để cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ, phụ huynh cần kết hợp nhiều biện pháp, trong đó quan trọng nhất là điều chỉnh dinh dưỡng và tăng cường chăm sóc toàn diện.

4.1. Chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng thấp còi cần đủ chất và phù hợp thể trạng

– Tăng cường đạm và năng lượng: Cho trẻ ăn đa dạng thực phẩm giàu protein như thịt, cá, trứng, sữa, đậu phụ… Tăng lượng dầu mỡ lành mạnh (dầu oliu, dầu mè, mỡ cá) để nâng cao năng lượng khẩu phần.

– Bổ sung rau xanh và trái cây: Đảm bảo cung cấp đủ vitamin và chất xơ cho trẻ.

– Chia nhỏ bữa ăn: Trẻ thấp còi thường biếng ăn, nên chia làm 5 – 6 bữa nhỏ trong ngày giúp trẻ dễ hấp thu.

– Dùng thực phẩm bổ sung nếu cần thiết: Có thể bổ sung vi chất như kẽm, sắt, vitamin D, canxi… theo chỉ định của bác sĩ.

4.2. Theo dõi tăng trưởng định kỳ

– Cân đo chiều cao, cân nặng mỗi tháng và so sánh với biểu đồ tăng trưởng của WHO.

– Đưa trẻ đến khám dinh dưỡng nếu nghi ngờ có dấu hiệu chậm phát triển.

4.3. Khuyến khích trẻ suy dinh dưỡng thấp còi duy trì hoạt động thể chất

– Khuyến khích trẻ vận động nhẹ nhàng, chơi đùa ngoài trời giúp kích thích hormone tăng trưởng.

– Tạo môi trường sống tích cực, giao tiếp nhiều với trẻ, khuyến khích trẻ khám phá, học hỏi.

4.4. Cải thiện vệ sinh và phòng bệnh

– Cung cấp nước sạch và giữ gìn không gian sống luôn thoáng đãng, sạch sẽ

– Tiêm phòng đầy đủ, phòng tránh bệnh tiêu chảy, giun sán và các bệnh nhiễm trùng thường gặp.

– Hạn chế dùng kháng sinh không cần thiết, tránh làm tổn thương hệ tiêu hóa.

4.5. Chăm sóc mẹ trong thai kỳ

– Với những gia đình có kế hoạch mang thai, cần đặc biệt chú trọng chế độ dinh dưỡng cho mẹ bầu để phòng ngừa nguy cơ trẻ bị suy dinh dưỡng ngay từ trong bụng mẹ.

5. Khi nào nên đưa trẻ đi khám?

Nếu nhận thấy trẻ có các biểu hiện như chiều cao không tăng trong nhiều tháng, biếng ăn kéo dài, thường xuyên ốm vặt, da xanh, tóc khô… thì phụ huynh cần đưa trẻ đi khám dinh dưỡng càng sớm càng tốt để được đánh giá, tư vấn và xây dựng phác đồ cải thiện phù hợp.

Suy dinh dưỡng thấp còi không chỉ là vấn đề về chiều cao mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, trí tuệ và tương lai của trẻ. Việc phát hiện sớm dấu hiệu và áp dụng các biện pháp khắc phục kịp thời sẽ giúp trẻ bắt kịp đà tăng trưởng và phát triển toàn diện. Phụ huynh hãy quan tâm nhiều hơn đến chế độ dinh dưỡng, môi trường sống và chăm sóc tinh thần cho con trong giai đoạn “vàng” phát triển.