Bệnh hen suyễn không còn là căn bệnh hiếm gặp, đặc biệt trong bối cảnh ô nhiễm môi trường và lối sống hiện đại ngày càng phổ biến. Nhiều người bất ngờ khi biết rằng các tác nhân gây bệnh lại đến từ những yếu tố quen thuộc trong sinh hoạt hàng ngày như bụi nhà, lông thú nuôi, thậm chí cả thực phẩm chế biến sẵn. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nhận diện 6 nguyên nhân phổ biến gây hen suyễn đã được y văn ghi nhận, nhằm chủ động phòng ngừa và kiểm soát bệnh một cách hiệu quả hơn.
Menu xem nhanh:
1. Hen suyễn là gì?
Hen suyễn (còn gọi là hen phế quản, tiếng Anh: Asthma) là một bệnh viêm mạn tính của niêm mạc phế quản.
Tình trạng tắc nghẽn đường thở do:
– Phù nề niêm mạc.
– Tăng tiết chất nhầy (đờm rãi).
– Co thắt cơ trơn phế quản.
– Các triệu chứng thường xuất hiện khi tiếp xúc với các tác nhân kích thích, bao gồm: ho, tức ngực, khó thở và khò khè.
– Bệnh có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi và thường khởi phát hoặc nặng lên khi tiếp xúc với các yếu tố như thời tiết lạnh, phấn hoa, bụi, lông thú, nhiễm virus…
Bệnh hen suyễn là một bệnh viêm mạn tính của niêm mạc phế quản
2. Triệu chứng phổ biến hiện nay của bệnh hen suyễn
Các biểu hiện có thể khác nhau ở từng người, diễn ra theo từng đợt (cơn hen), và dễ bị nhầm với các bệnh khác như COPD, lao phổi hoặc giãn phế quản.
2.1. Triệu chứng bệnh hen suyễn thường gặp
– Khó thở từng cơn, xuất hiện về đêm hoặc sáng sớm.
– Thở khò khè, có âm cò cử khi thở ra.
– Tức ngực hoặc nặng ngực.
– Ho khan, nhất là khi thay đổi thời tiết.
– Cơn nặng: phải ngồi chống tay, há miệng thở, kèm ho khạc đờm trong, dính.
2.2. Triệu chứng bệnh hen suyễn ít gặp
– Ho tần suất dày đặc, đặc biệt khi về đêm.
– Trằn trọc khó ngủ vì có triệu chứng khó thở.
– Cơn ho/thở khò khè tăng nặng khi bị cảm cúm.
3. Nguyên nhân gây bệnh hen suyễn
Bệnh hen suyễn khởi phát do sự kết hợp giữa yếu tố cơ địa và các tác nhân từ môi trường xung quanh.
3.1. Tác nhân gây ra từ môi trường sống và sinh hoạt
– Khói thuốc lá: Hút thuốc chủ động hoặc thụ động đều có thể gây kích thích đường thở và khởi phát cơn hen.
– Khói từ đốt gỗ, rơm rạ, cỏ: Tạo ra nhiều hạt bụi nhỏ gây hại cho đường hô hấp.
– Ô nhiễm không khí: Khí thải từ xe cộ, nhà máy, hóa chất công nghiệp.
– Khói nhang, khói nến: Gây ra hạt bụi mịn làm kích ứng đường hô hấp.
3.2. Tác nhân dị ứng (dị nguyên)
– Mạt bụi nhà: Có mặt trong chăn ga, gối, thú nhồi bông, thảm.
– Thú nuôi: Lông, da, nước bọt của chó mèo có thể là dị nguyên mạnh.
– Phấn hoa, nấm mốc: Phổ biến vào mùa mưa, mùa ẩm.
– Gián và phân gián: Là tác nhân dị ứng trong nhà ở đô thị.
3.3. Tác nhân sinh học
– Nhiễm virus đường hô hấp: Như cúm, cảm lạnh, siêu vi hợp bào hô hấp (RSV).
– Viêm xoang, viêm mũi dị ứng: Làm tăng tình trạng viêm niêm mạc hô hấp.
3.4. Yếu tố vật lý
– Không khí lạnh, khô: Gây co thắt phế quản.
– Gắng sức thể lực: Gây hen do gắng sức, đặc biệt trong điều kiện lạnh.
3.5. Hóa chất và thuốc
– Chất tẩy rửa, mùi hương mạnh, dung môi công nghiệp.
– Chất bảo quản thực phẩm (sulfite): Có trong tôm, trái cây khô, nước chanh đóng chai, rượu bia…
3.6. Yếu tố tâm lý – tiêu hóa
– Cảm xúc mạnh: Lo âu, cười to, stress có thể kích hoạt cơn hen.
– Trào ngược dạ dày – thực quản: Làm tăng nguy cơ kích thích đường thở và gây hen.
Thường xuyên tiếp xúc với môi trường không lành mạnh dễ dẫn đến bùng phát hen suyễn
4. Dấu hiệu bệnh hen suyễn đang trở nên tồi tệ hơn
Người bệnh cần cảnh giác nếu gặp các biểu hiện sau:
– Các triệu chứng xuất hiện thường xuyên hơn, kéo dài lâu hơn và gây khó chịu hơn trước.
– Khó thở tăng lên, có thể đánh giá thông qua máy đo lưu lượng đỉnh – chỉ số đo cho thấy phổi hoạt động kém hơn bình thường.
– Phải sử dụng thuốc cắt cơn (giãn phế quản tác dụng nhanh) nhiều lần trong ngày.
5. Các tình huống dễ làm bùng phát bệnh hen suyễn
5.1. Bệnh hen suyễn có thể trở nên nghiêm trọng hơn trong những hoàn cảnh cụ thể
– Hen suyễn do gắng sức
– Khởi phát khi vận động mạnh, đặc biệt trong không khí lạnh và khô.
– Hen suyễn nghề nghiệp
5.2. Bệnh hen suyễn xảy ra khi tiếp xúc với các chất kích thích tại nơi làm việc
– Bụi gỗ, bụi bông
– Hóa chất tẩy rửa
– Khí thải công nghiệp, dung môi…
– Hen suyễn do dị ứng (Allergic asthma)
5.3. Các yếu tố dị nguyên phổ biến
– Phấn hoa
– Bào tử nấm mốc
– Lông, nước bọt, hoặc da bong tróc của vật nuôi
– Chất thải gián
5.4. Khuyến cáo về bệnh hen suyễn
– Theo dõi triệu chứng hàng ngày
– Điều chỉnh kế hoạch điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ.
– Tái khám định kỳ để kiểm soát hen hiệu quả, phòng tránh biến chứng nặng.
6. Nhóm đối tượng có nguy cơ mắc hen suyễn
Bệnh hen suyễn có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng một số nhóm đối tượng sau có nguy cơ cao hơn do đặc điểm cơ địa, di truyền hoặc môi trường sống:
6.1. Người có cơ địa dị ứng
– Bao gồm người có tiền sử dị ứng như: viêm mũi dị ứng, viêm da cơ địa, dị ứng thức ăn, dị ứng thuốc,…
– Đây là nhóm có phản ứng miễn dịch quá mức với các dị nguyên, dễ gây viêm niêm mạc đường thở và khởi phát hen.
6.2. Trẻ em
– Trẻ bị nhiễm khuẩn hô hấp tái phát (viêm phế quản, viêm tiểu phế quản, viêm phổi).
– Trẻ có bố mẹ mắc hen suyễn: yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng.
– Hệ miễn dịch và hô hấp của trẻ chưa hoàn thiện, dễ bị kích thích bởi các tác nhân môi trường.
6.3. Tiếp xúc dày đặc với môi trường ô nhiễm
– Khói thuốc lá.
– Bụi nhà, nấm mốc.
– Hóa chất từ nhà máy công nghiệp, tiếp xúc nhiều với chất tẩy rửa mạnh.
– Đây là yếu tố ngoại sinh quan trọng làm tổn thương niêm mạc hô hấp, gây viêm mạn tính.
6.4. Người có tiền sử bệnh dị ứng
– Bao gồm: viêm mũi dị ứng, chàm (eczema), mày đay mãn tính,…
– Những bệnh lý dị ứng có liên quan đến cơ chế bệnh sinh của hen phế quản.
6.4. Người thừa cân, béo phì
– Mô mỡ nội tạng tiết ra các cytokine gây viêm, làm tăng nguy cơ viêm mạn đường hô hấp.
– Béo phì cũng làm giảm thể tích phổi và tăng kháng lực đường thở.
Người béo phì cũng có nguy cơ cao mắc bệnh hen suyễn
Bệnh hen suyễn là bệnh mãn tính nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu người bệnh nhận diện đúng các yếu tố nguy cơ và thay đổi môi trường sống phù hợp. Việc hiểu rõ nguyên nhân gây bệnh không chỉ giúp giảm tần suất cơn hen mà còn góp phần nâng cao chất lượng sống về lâu dài. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ hen suyễn, đừng chần chừ đến gặp bác sĩ chuyên khoa hô hấp để được chẩn đoán và tư vấn điều trị chính xác, khoa học.
